Sinh viên không đọc sách: Cuộc khủng hoảng thầm lặng

Tất nhiên chuyện này không hoàn toàn mới, bởi những phàn nàn về việc sinh viên không đọc đã có từ lâu. Nhưng hiện tại, nhiều giảng viên khẳng định: không phải sinh viên không muốn đọc mà là họ không biết cách đọc.

Đọc không nổi

Nicholas Dames, giáo sư văn học tại Đại học Columbia, vẫn nhớ khoảnh khắc khiến ông "há hốc mồm": một sinh viên bước vào lớp, được yêu cầu đọc trăm trang sách mỗi tuần, đã thốt lên thẳng thừng: "vô phương". 

Dames, giảng dạy học phần văn học nhân văn từ năm 1998, kể với cây bút Rose Horowitch của The Atlantic: ông chưa bao giờ thấy sinh viên choáng váng đến vậy chỉ vì yêu cầu phải… đọc sách. Nhưng tình huống trên không cá biệt.

Theresa MacPhail, phó giáo sư Học viện Công nghệ Stevens, nhận thấy sinh viên mình luôn vật lộn khi buộc phải đọc một đống sách trong một tuần. Cô từng thử giảm số lượng tài liệu được giao, chọn lọc những bài quan trọng và hấp dẫn nhất, theo hướng "ít mà chất", nhưng rồi ngay cả cách tiếp cận này cũng không cứu vãn được tình hình.

Sinh viên không đọc, hoặc nếu có cũng không hiểu. Các em rất dễ phân tâm. Khả năng đọc theo chỉ dẫn giảm mạnh. Không ít em thấy những yêu cầu học thuật như phải đọc 25 tài liệu cho một bài nghiên cứu là "quá sức". 

Mà giáo sư của họ có yêu cầu gì cho cao. Là người theo chủ nghĩa thực dụng, MacPhail quan niệm sinh viên không cần phải gồng mình nhồi nhét kiến thức; chỉ cần các bạn tìm hiểu đúng những gì cô yêu cầu, để khi lên giảng đường cô trò sẽ bước vào bài giảng dễ dàng hơn. Nhưng mọi chuyện vẫn không như cô mong muốn.

"Ngày tàn của chuyện đọc đây sao?" - tác giả Beth McMurtrie đặt nhan đề cho bài viết có phỏng vấn MacPhail và nhiều giáo sư khác trên tạp chí giáo dục The Chronicle of Higher Education ngày 9-5. McMurtrie cho rằng một trong các nguyên nhân mấu chốt là "hệ thống giáo dục trung học đã thay đổi". 

Các trường dần bỏ việc dạy trọn bộ tác phẩm văn học, thay bằng đoạn trích, bài kiểm tra đọc hiểu hoặc video và podcast. Học sinh quen đọc để thi, chứ không phải để hiểu. Hệ quả là các em bước vào đại học thiếu đi nền tảng đọc sâu, thiếu vốn từ, không thể kiên nhẫn theo mạch truyện dài.

Tương tự, Jack Chen, giáo sư văn học tại Đại học Virginia, kể với The Atlantic sinh viên của ông "tắt máy" khi gặp những văn bản khó hiểu. Các em ít có khả năng "sống sót" khi rơi giữa một "đại dương" tràn ngập những văn bản khó. 

Theo nhà tâm lý học Daniel Willingham, năm 1976, 40% học sinh trung học cuối cấp đọc ít nhất 6 cuốn sách mỗi năm; chỉ 11,5% các em không đọc gì. Đến năm 2022, tỉ lệ này giảm mạnh, bị thay thế bởi lướt TikTok, xem YouTube. Ngày xưa buồn chán thì đọc sách, xem tivi. Giờ thì sách phải đứng sau thiết bị công nghệ và mạng xã hội.

Thỏa hiệp

Theo Joseph Howley, phó giáo sư tại khoa kinh điển tại Đại học Columbia, giữa thời đại của những cú chạm màn hình và tin nhắn ngắn ngủi, việc yêu cầu một sinh viên ngồi xuống và đọc Tội ác và hình phạt có thể nghe như một điều viển vông. 

Nhưng chính trong sự kiên nhẫn ấy, tư duy phức hợp và khả năng tự vấn bản thân được hình thành. Những phẩm chất này, hơn cả kiến thức chuyên ngành, mới là thứ giáo dục đại học nên ưu tiên bồi dưỡng.

Nhưng thực tế là, khi sinh viên không thể theo yêu cầu, nhiều giảng viên đã phải xuống nước. Nicholaus Gutierrez dạy môn nghiên cứu điện ảnh và truyền thông tại Đại học Wellesley, nơi điểm SAT trung bình của sinh viên vượt ngưỡng 1400 (mức trung bình cả nước là 1050). 

Thế mà khối lượng học tập sinh viên có thể kham nổi đã giảm rõ rệt, buộc ông phải cắt giảm số lượng tài liệu đọc trong khóa học, cho học trò phân tích nhóm nhạc BTS hay phim Hàn Quốc cho gần gũi. 

MacPhail thiết kế lớp học xoay quanh cảm xúc sinh viên với bài đọc, thay vì tóm tắt nội dung; số khác như Andrew Delbanco (Đại học Columbia) chuyển sang dạy các truyện ngắn thay vì tiểu thuyết dài như Moby-Dick.

Tại UC Berkeley, giáo sư Victoria Kahn từng giao 200 trang cho sinh viên đọc mỗi tuần, giờ chỉ còn một nửa. Trái lại, Joseph Howley (Đại học Columbia) chia sẻ ông thà để sinh viên đọc ít mà sâu, còn hơn "lướt" qua nhiều tác phẩm. Dẫu vậy, chính ông cũng lo ngại liệu việc cắt giảm có giúp sinh viên yêu lại việc đọc hay chỉ làm chuẩn học thuật tiếp tục trượt dài?

Nhiều sinh viên thừa nhận họ từng là người ham học và ham đọc. Melissa Rich, sinh viên tại Stevens, từng rất chăm chỉ cho đến khi đại dịch COVID-19 khiến giáo viên dễ dãi, bài kiểm tra cho phép tra đáp án. Còn Cesar Chavez, sinh viên tại California State University, nhớ lại: "Tôi nằm trên giường xem Netflix, bài nào cũng gian lận". Kết quả là mất động lực, không còn gắn bó với việc học.

Nên đổi cái nhìn về chuyện đọc?

Troy Spier, phó giáo sư văn học tại Florida A&M University (Mỹ), đã cấm thiết bị điện tử trong lớp, kiểm tra việc đọc, tăng số lượng tài liệu. Ông tổ chức kiểm tra nhanh về nội dung đã đọc, và buộc sinh viên phải rời lớp nếu chưa hoàn thành bài đọc trong ngày hôm đó. 

Ông cũng trò chuyện với sinh viên về ý nghĩa của việc thực sự tương tác với tư tưởng của tác giả qua việc đọc sâu. Ông nói: "Trước giờ, nhiều em chưa từng được kỳ vọng cao như vậy".

Còn Chris Hakala, giáo sư tâm lý học và giám đốc trung tâm giảng dạy của Springfield College (Mỹ), chọn hoạt động nhóm và thảo luận để xây dựng văn hóa đọc trong sinh viên. Ông cho sinh viên đọc to ngay tại lớp. Sinh viên cùng nhau trò chuyện về mục đích và giá trị của các bài đọc, và ông hướng dẫn các chiến lược như cách giải mã cấu trúc của những bài nghiên cứu thực nghiệm khó nhằn.

"Sinh viên sẽ đọc nếu họ hiểu lý do vì sao mình làm điều đó, và nếu người dạy dành thời gian giúp họ bắt đầu hình thành một phương pháp tiếp cận hiệu quả" - ông nói.

Từ góc nhìn khác, Susan D. Blum tại Đại học Notre Dame cho rằng nếu sinh viên không đọc được sách giáo khoa, có lẽ ta nên thay đổi cách tiếp cận. Cô dùng video, podcast, không để hạ thấp chuẩn, mà để mở rộng cánh cửa. Sự chuyển dịch sang môi trường truyền thông nghe - nhìn là không thể tránh khỏi, điều cần làm là tìm giải pháp thích ứng.

Tại một trường dự bị đại học ở Atlanta, giáo viên văn học cho học sinh đọc ít đi nhưng thảo luận sâu hơn, kết hợp với âm nhạc, TED Talks và thời sự. 

Các thầy cô không cắt giảm sách hoàn toàn, mà tìm cách gắn kết nội dung văn học với thực tế sống. Cách tiếp cận này được xem là vừa thực tế, vừa giữ được chất lượng tư duy.

Nhưng nói rộng hơn, các giáo sư vất vả vì sinh viên xa lạ với chuyện đọc đều đồng tình rằng đọc sách không chỉ là một hành động học thuật mà còn là một hành động nhân văn. 

Đọc để hiểu người khác, để phản biện ý tưởng, để trở thành phiên bản tốt hơn của chính mình. Và theo họ, nếu còn điều gì có thể gắn kết thế hệ sinh viên với tri thức thì có lẽ đó vẫn là một cuốn sách, được đọc trọn vẹn, với sự lắng nghe thực sự.

Nhà thần học và dịch giả nổi tiếng Adam Kotsko gọi hiện tượng sinh viên chật vật với đọc sách là một "âm mưu không người chủ mưu" - không ai cố tình làm hỏng kỹ năng đọc của sinh viên, nhưng dường như cả hệ thống vô tình tạo ra một thế hệ không thể đọc sâu. Giải pháp, vì thế, cũng phải đến từ bên trong hệ thống, dù chưa biết cụ thể ra sao và khi nào.