Phim "làm đau" người ăn chay

Có một nhà phê bình phim đặc biệt, mỗi lần vào rạp không chú ý nhiều đến kịch bản, diễn xuất hay quay phim mà dò xem có yếu tố nào khiến người ăn thuần chay có thể thấy không thoải mái hay không rồi tỉ mẩn ghi chú lại để cảnh báo cho người khác.

"Không có động vật nào bị làm hại trong quá trình sản xuất bộ phim này" là lời tuyên bố thường thấy ở cuối các tác phẩm điện ảnh. Allison McCulloch, 43 tuổi, sống ở Manhattan (New York), muốn thêm một dòng tương tự, nhưng mang tính cảnh báo: những người ăn chay có thể thấy không thoải mái khi xem bộ phim này.

Ăn thịt, mổ cá và uống sữa là "cảnh bạo lực"

Khi xem Kraven the Hunter (2024) - câu chuyện về nhân vật phản diện ít được biết đến trong thế giới Spider-Man - trong một rạp chiếu phim tối tăm ở khu Midtown Manhattan, McCulloch chăm chú viết trên một tờ giấy trắng nhỏ xíu: "Áo lông thú. Động vật nhồi bông. Nhân vật ăn bít tết". 

Khi về nhà, cô sẽ viết đánh giá trên Letterboxd, một mạng xã hội kiểu Goodreads cho người xem phim, với nhận định tổng thể cùng các "cảnh báo thuần chay", đánh dấu các cảnh có sản phẩm từ động vật.

 McCulloch xem đây là sứ mệnh cá nhân nhằm nhấn mạnh quyền lợi động vật trên phim ảnh, kể cả ở những chi tiết mà hầu hết khán giả không để ý. "Mọi người có thể nghĩ một ly sữa thì vô hại. Không phải vậy. Nó đầy rẫy bạo lực" - cô nói với The New York Times.

Thống kê trên Letterboxd cho thấy McCulloch đã viết đánh giá cho 24.408 bộ phim, riêng năm nay là 540 tác phẩm. Sự cần mẫn này giúp cô lọt top 100 người "phê phim" nhất trong số 18 triệu thành viên của nền tảng này. 

Những bộ phim mà vai chính là động vật như Flow và Kung Fu Panda 4 (cùng năm 2024) chắc chắn sẽ được McCulloch đánh giá là "thân thiện với người ăn chay" và cho 4 sao. Với phim lấy bối cảnh trong thế giới ẩm thực, McCulloch đặc biệt cảnh giác. 

The Taste of Things (2023) của Trần Anh Hùng bị gọi là "tràn ngập cái chết" và "quá sức chịu đựng". Phần cảnh báo thuần chay của cô giống như một thực đơn món ăn: Thăn bê. Cá có vảy. Sườn non. Thịt xông khói.

Kraven the Hunter - với vai chính Kraven là một nhà bảo tồn có mối liên kết siêu nhiên với các sinh vật anh gặp - bị các nhà phê bình đánh giá là thất bại theo các chuẩn mực truyền thống, song theo một khía cạnh nào đó, bộ phim lại gây ấn tượng với McCulloch. 

Cảnh báo thuần chay của cô cho phim này gồm các yếu tố: thảm da hổ, các món ăn nhiều thịt và cảnh một nhân vật "quát vào mặt một con chó". Nhưng McCulloch thừa nhận số lượng cảnh bạo lực với động vật ít hơn nhiều so với dự đoán ban đầu của cô khi dựa trên tiêu đề và trailer. Cô thậm chí còn cho bộ phim một "điểm thuần chay" vì Kraven quyết định không bắn một con sư tử. 

Điều khiến cô bận tâm hơn là sự mâu thuẫn giữa cách nhân vật đối xử tử tế với động vật và việc họ vẫn ăn thịt (nhà bảo tồn Kraven không phải người ăn chay).

McCulloch cảnh báo người xem về các phân đoạn kéo dài có bạo lực với động vật hoặc cảnh chế biến thực phẩm, cũng như những hành vi gián tiếp. Cô cho rằng những đánh giá của mình nằm đâu đó giữa "cảnh báo" và "phán xét đạo đức". 

Đối tượng cô nhắm tới không phải là những người ăn chay đang muốn tránh nội dung gây khó chịu, mà là những người ăn sản phẩm từ động vật nên suy nghĩ sâu sắc hơn về những gì họ đang xem.

Kẻ yêu người ghét

Quyền lợi động vật ở Hollywood đã cải thiện đáng kể so với thời kỳ mà động vật bị coi là vật hy sinh. Ít nhất 100 con ngựa đã chết trong quá trình quay Ben-Hur vào thập niên 1950. Nhưng McCulloch đã rất bối rối trước phần danh đề của bộ phim kinh dị Destroyer (2018), nơi có dòng chữ đảm bảo rằng "không có con vật nào bị tổn thương trong quá trình làm phim". 

Cô tự hỏi: Còn cái giá treo đầy vịt quay trong nhà hàng, khi nhân vật của Nicole Kidman đối mặt với con gái thì sao? Chẳng lẽ chúng không được tính? "Tôi bắt đầu làm việc này khi mới ăn chay, cố gắng tự mình tìm hiểu và bắt đầu nhận ra Hollywood đối xử với động vật như thế nào" - cô nói.

McCulloch bắt đầu đưa ra các cảnh báo thuần chay vào năm 2017 sau khi xem Amnesia (2015), bộ phim nói về tình bạn giữa chàng trai trẻ và người phụ nữ lớn tuổi ở Ibiza. Trong một cảnh, chàng trai bắt cá và mổ bụng cá để làm mồi. 

Khoảnh khắc yên tĩnh đó lại là "tàn nhẫn" đối với McCulloch ("Tôi xem bộ phim này khi mới trở thành người ăn chay và thấy những cảnh câu cá/nướng cá khá gây khó chịu. Giống như một người từng hút thuốc giờ không thể chịu nổi mùi thuốc lá"). 

Cô đã bỏ cá khỏi chế độ ăn vì lo ngại thủy ngân, và gần đây chuyển sang thuần chay vì lý do sức khỏe. "Nhìn thấy con cá bị mổ phanh là quá sức chịu đựng. Tôi không hẳn là buồn nôn, nhưng thực sự thấy rất nặng nề. Tôi có thể chịu được cảnh bạo lực, nhưng đây là một loại bạo lực khác" - cô nói.

McCulloch làm nghề trông trẻ ban ngày, thỉnh thoảng kiếm thêm thu nhập bằng việc viết bài cho các blog nhỏ. Là một người nghiêm túc, cô vẫn đeo khẩu trang trong nhà để tránh nhiễm và lây lan COVID-19. Việc McCulloch suy nghĩ sâu sắc về đạo đức phim ảnh không làm người quen của cô ngạc nhiên. 

Nhưng cộng đồng mạng thì không hẳn. Các bài đánh giá của McCulloch có thể gây phản ứng dữ dội hay chế giễu trên mạng, phần vì cô bất chấp thị hiếu đại chúng. Cô chấm Apocalypse Now (1979) của Francis Ford Coppola chỉ 1,5 sao, vì cái chết "không thể chấp nhận" của một con trâu nước thật trong quá trình quay phim tại Philippines. 

Cô nói mình từng nhận được nhiều lời đe dọa tính mạng trong phần bình luận của các bài đánh giá, khiến cô lo ngại và phải chọn chế độ chỉ người theo dõi mới được bình luận.

Không có gì bất ngờ khi Tổ chức Bảo vệ quyền lợi động vật (PETA) nằm trong nhóm ủng hộ sứ mệnh của McCulloch. PETA cũng có tài khoản Letterboxd riêng để ghi nhận các tác phẩm chiến thắng "Oscat" - giải thường niên vì hoạt động vì động vật trong phim. 

Lauren Thomasson, giám đốc bộ phận động vật trong phim và truyền hình của PETA, cho biết McCulloch là nguồn tham khảo tuyệt vời cho "những người yêu điện ảnh giàu lòng nhân ái, muốn xem những bộ phim phù hợp với đạo đức của họ".

Không từ bỏ

McCulloch nói cô không bị tổn thương tâm lý vì các bộ phim không thân thiện với người ăn chay, chỉ cảm thấy hơi khó chịu bởi một số phân cảnh. Cô thường tránh những bộ phim mà mình dự đoán sẽ buộc phải đưa ra quá nhiều cảnh báo thuần chay. 

Khi còn đôi mươi, McCulloch từng cày phim liên tục, giờ thì cô chọn lọc những gì mình thực sự muốn xem thay vì cố gắng ghi chép mọi tội lỗi của ngành điện ảnh đối với vương quốc động vật. Một trong số ít bộ phim cô chấm 5 sao là bom tấn phòng vé Madame Web (2024); nhưng không có ngoại lệ: phim nhận cảnh báo thuần chay vì có chim chết và thịt nướng.

Phim hiện đại thường sử dụng kỹ xảo và đạo cụ, nên việc mổ xẻ động vật trên màn ảnh có thể không gây hại thực sự. Phim Gummo (1997) về hai thiếu niên săn mèo hoang và bán thịt kiếm tiền, được tổ chức American Humane xác nhận đã sử dụng mèo giả hoặc mèo đã chết sẵn và mô phỏng mọi bạo lực. Dù vậy, McCulloch vẫn cho rằng ngay cả đó là sinh vật tưởng tượng, cũng có thể phơi bày tư tưởng động vật sinh ra để con người khai thác.

Matthew Strohl, giáo sư triết học tại Đại học Montana, đã viết một bài bảo vệ dài về các cảnh báo thuần chay của McCulloch vào năm 2022, sau khi một số ảnh chụp bài đánh giá của cô lan truyền trên mạng xã hội kèm theo những bình luận chế nhạo. Lập luận của ông nhấn mạnh tầm quan trọng của sự đa dạng thẩm mỹ và mối liên hệ giữa "niềm tin đạo đức và gu phim ảnh của cô".

Trong khi đó, McCulloch biết rằng cách mình thể hiện có thể gây hiểu nhầm, vì vậy cô thích thêm một chút dí dỏm vào việc này. "Các ý kiến có thể bị hiểu là hài hước, nhưng tôi nghiêm túc" - cô nói, trích dẫn một câu nói quen thuộc "Khi bạn nói cho người ta sự thật, hãy làm họ bật cười để họ không giết bạn" (được cho là của nhà làm phim Billy Wilder hoặc nhà văn Oscar Wilde và George Bernard Shaw gì đó).

Dòng phim thuần chay

Hồi tháng 1-2025, Liên hoan Phim thuần chay quốc tế (IVFF) đã diễn ra tại thành phố Victoria (Canada), trình chiếu 13 bộ phim được chọn lọc kỹ càng từ khắp nơi trên thế giới, mang đến những câu chuyện cá nhân đầy cảm xúc và suy ngẫm sâu sắc về lối sống thuần chay.

Dù nội dung không tập trung vào sự tàn ác với động vật, ban tổ chức vẫn cảnh báo về một vài cảnh - khoảng 20 giây trong tổng thời lượng khoảng 98 phút - có thể gây khó chịu nhẹ ở các bộ phim.

"Chỉ có một bộ phim tên The Feast có hai cảnh hơi khó chịu tại một cơ sở chăn nuôi gà bên đường ở Việt Nam. Mỗi cảnh kéo dài chưa tới 10 giây. Phim Milk của Earthling Ed có hình ảnh một con bò bị treo ngược trong lò mổ khoảng 5 giây nhưng đó là cảnh hoạt hình. Tất cả các phim còn lại đều hoàn toàn không có hình ảnh trực quan gây sốc" - cựu giám đốc điều hành IVFF, Emma Schwarz, chia sẻ với trang mạng Victoria Buzz.