Không gian nghệ thuật Los Angeles: Hoàng hôn rủ bóng

Trong những năm trước đây, Los Angeles được xem là "miền đất hứa" của thế giới nghệ thuật - một thành phố quyến rũ với ánh nắng quanh năm, không gian rộng rãi và tiềm năng sáng tạo vô biên. Các "ông lớn" như Hauser & Wirth hay David Zwirner mạnh tay đầu tư, trong khi hàng loạt gallery độc lập, giàu tham vọng cũng thi nhau nở rộ. Tuy nhiên, bức tranh đang dần đổi màu.

Làn sóng đóng cửa

Họa sĩ Amir Fallah đã chia sẻ trên Threads rằng không ít gallery từng "cháy hàng" trong thời kỳ đại dịch COVID-19 giờ đây đã phải ngừng hoạt động. "Họ phát triển quá nhanh, đẩy giá nghệ sĩ trẻ lên cao vút, và chỉ tập trung vào giao dịch, chứ không đầu tư cho sự phát triển lâu dài của nghệ sĩ" - anh viết.

Theo cây bút Katya Kazakina của trang Artnet, thời gian gần đây, việc các phòng tranh ở Los Angeles đóng cửa, thu hẹp quy mô hoặc tạm ngừng hoạt động đã phổ biến đến mức đáng lo ngại. Tệ hơn, giới quan sát cho rằng làn sóng đóng cửa mới chỉ bắt đầu.

Tính đến cuối năm ngoái, Kazakina thống kê được ít nhất 10 gallery tại Los Angeles đóng cửa kể từ năm 2023. Tháng 6-2023, Vito Schnabel - một gallery đến từ New York - rút khỏi tòa nhà bưu điện cũ ở Santa Monica sau khi tổ chức 6 buổi triển lãm tại đây; vài tháng sau, Lorin Gallery - nổi tiếng là bệ phóng các nghệ sĩ trẻ - cũng đóng cả hai không gian trưng bày do "bán ế".

Sang tháng 5-2024, tình hình trở nên căng thẳng hơn khi Nino Mier Gallery bất ngờ đóng toàn bộ ba địa điểm tại Los Angeles giữa những cáo buộc không thanh toán cho nghệ sĩ. Mùa hè cùng năm, Carlye Packer - một nhà tổ chức triển lãm đầy năng lượng - cũng đóng cửa gallery tại Silver Lake và chuyển sang mô hình triển lãm pop-up (tổ chức tạm thời tại một địa điểm trong thời gian ngắn).

Đến cuối năm ngoái, Gavlak Gallery, có trụ sở chính tại Palm Beach, Florida, đã quyết định rút lui sau 10 năm hoạt động tại khu vực trung tâm Los Angeles.

Cú ngã của một tên tuổi

Không chỉ những gallery nhỏ chật vật, ngay cả một tên tuổi lớn như Blum Gallery - trụ cột của nghệ thuật Los Angeles và nghệ thuật đương đại Nhật Bản suốt hơn 30 năm qua - cũng buộc phải rút lui.

Theo phóng viên Zachary Small của tờ The New York Times, hai nhà sáng lập của Blum Gallery, Tim Blum và Jeff Poe, được ghi nhận là những người đưa nghệ thuật Los Angeles vươn ra toàn cầu. 

Họ cũng là người góp phần đưa tên tuổi của những nghệ sĩ Nhật như Takashi Murakami, Yoshitomo Nara hay các nghệ sĩ thuộc trào lưu nghệ thuật Mono-ha (trường phái vật thể - vốn phát triển mạnh ở Nhật Bản từ cuối thập niên 1960 đến đầu thập niên 1970) đến với công chúng phương Tây. Blum còn có mắt chọn tài năng Mỹ, là bệ phóng cho các nghệ sĩ như Mark Grotjahn, Henry Taylor và Anna Weyant.

Thế nhưng, ngày 1-7 năm nay, Tim Blum bất ngờ tuyên bố sẽ đóng cửa hai chi nhánh của gallery tại Los Angeles và Tokyo. Ông cho biết cũng đang cân nhắc bán luôn không gian ở Tribeca (New York) - nơi ông đã mua cách đây 2 năm với giá 5,3 triệu USD và dự định khai trương vào mùa thu. Hiện tại, gần 50 nhân viên của Blum sẽ phải tìm công việc mới. Một nhóm nhỏ sẽ ở lại để giúp gallery đóng cửa một cách có trật tự và hỗ trợ hơn 60 nghệ sĩ tìm nơi đại diện mới.

Theo Small, kể từ khi Metro Pictures - một gallery huyền thoại, nơi tổ chức buổi triển lãm Pictures Generation, quy tụ một thế hệ nghệ sĩ tài năng đạt độ chín trong nghệ thuật vào thập niên 1970 - tuyên bố đóng cửa bốn năm trước, chưa có một gallery nào quan trọng như Blum phải dừng cuộc chơi.

Blum thừa nhận quyết định này cực kỳ khó khăn: "Tôi khiến các nghệ sĩ đối mặt với thực tế rằng dù gallery của tôi từng cho họ cảm giác an toàn - theo cả nghĩa tích cực lẫn tiêu cực - nhưng không gì là mãi mãi".

Chi phí khổng lồ, hiệu quả khiêm tốn

"Blum là gallery định hình cả một thế hệ nghệ thuật Los Angeles. Tôi rất đồng cảm. Nghề này giờ thực sự gian nan. Chi phí vận hành đã tăng đến mức không tưởng" - nhà buôn tranh kỳ cựu Jeffrey Deitch nói về việc Blum Gallery sắp đóng cửa.

Nhiều người khác trong giới nghệ thuật thì xem đây như một điềm báo cho tương lai mờ mịt của thị trường: chi phí leo thang, doanh số năm ngoái tụt dốc 12% trong toàn ngành và biên lợi nhuận ngày càng mỏng.

Thoạt nhìn, những tưởng lẽ ra Tim Blum phải rất hài lòng với trải nghiệm tại hội chợ Art Basel diễn ra ở Thụy Sĩ vào tháng trước: gần 85% tác phẩm (trị giá hàng trăm ngàn đô la mỗi bức) được bán trước khi sự kiện diễn ra, chỉ nhờ vào hình ảnh kỹ thuật số gửi trước cho các nhà sưu tập. 

Bữa tiệc khai mạc VIP cũng diễn ra rực rỡ trên một sân thượng đông nghẹt khách từ khắp thế giới. Thế nhưng trên thực tế, giữa ánh hoàng hôn và tiếng cụng ly, Blum lại chỉ cảm nhận được những "chiến thắng rỗng tuếch". Thị trường nghệ thuật đã thay đổi quá sâu sắc so với thời ông mới bước vào nghề cách đây hơn 30 năm.

Chỉ riêng chi phí để tham dự hội chợ năm nay đã ngốn của ông 450.000 USD - bao gồm tiền thuê gian hàng, vận chuyển, bảo hiểm và chỗ ở cho nhân viên. Dù khách rất đông, hoạt động mua bán thực sự gần như không có. "Một nhà sưu tập đến gặp tôi và nói thẳng: Tôi không định mua gì cả - tôi chỉ đến để tiệc tùng" - ông nhớ lại.

Sau khi trừ đủ loại chi phí tại Art Basel, bao gồm cả phần chia lợi nhuận cho nghệ sĩ, ông chỉ lãi rất ít - không đủ để duy trì hoạt động trong một thị trường đang co cụm, với doanh thu giảm và chi phí ngày càng cao. Blum cho biết 25% doanh thu năm ngoái đến từ các giao dịch cá nhân, chứ không phải những triển lãm tốn kém. Gần 1/3 doanh số đến từ hội chợ nghệ thuật - nơi đang ngày càng ít thương vụ thành công, trong khi chi phí lại leo thang.

Đại dịch từng tạo nên cơn sốt đầu cơ, nhưng sau đó lại thiêu rụi cả một thế hệ sưu tập mới. Khách hàng của Blum bắt đầu vơi đi. Ông cắt giảm số lượng triển lãm hằng năm vì ít người đến xem, nhưng vẫn phải chi hơn 12 triệu USD để vận hành toàn bộ hệ thống. 

"Nếu cứ tiếp tục như thế này, tôi có thể sẽ lỗ vào năm sau. Chúng tôi đã góp phần tạo nên một thị trường nghệ thuật phát triển quá mức. Nó giống như việc bạn đang điều khiển một tàu container khổng lồ và cố gắng quay đầu giữa kênh đào Panama vậy" - Blum thẳng thắn chia sẻ với The New York Times.

Không chỉ Blum hay 10 gallery mà Kazakina điểm mặt, suy thoái thị trường nghệ thuật toàn cầu trong hai năm qua đã tác động mạnh đến nhiều gallery ở Los Angeles, nơi vốn có số lượng nhà sưu tập ít hơn so với New York. Bên cạnh đó, nhu cầu từ thị trường châu Á cũng sụt giảm nghiêm trọng. 

"Giờ đây, việc mua bán tác phẩm không còn là cuộc chơi của những tay nghiệp dư, mà là sân chơi của giới sưu tầm giàu kinh nghiệm. Chuyện cháy hàng giờ đã là điều hiếm, và có lẽ chúng ta nên coi đó là bình thường mới" - nhà buôn Niels Kantor nhận định.

Stefan Simchowitz, người vừa đóng 4 gallery để dồn về một khuôn viên riêng tại Pasadena, ước tính doanh thu của các gallery hàng đầu đã giảm 25%, còn mức trung bình là 35-40%. Với những gallery yếu hơn, mức giảm có thể lên đến 50-70%. 

"Có nhiều vụ đóng cửa âm thầm hoặc chuyển sang không gian nhỏ hơn. Dễ thấy rõ xu hướng thu hẹp diện tích khắp thành phố. Thị trường hiện tại thực sự tệ" - ông nói.

Dimitri Lorin, người từng rất thành công khi đưa gallery từ Hong Kong sang Los Angesles, cũng đồng tình. Dù từng bán hết 90% triển lãm với giá từ 10.000-20.000 USD mỗi tác phẩm, mọi chuyện đột ngột thay đổi hai năm trước. 

"Mọi người đồng loạt ngừng mua", ông kể - đặc biệt là những nhà sưu tập mới giàu lên nhờ tiền mã hóa crypto và NFT, rồi trắng tay khi thị trường này sụp đổ. "Sau nhiều tháng không bán được gì, chúng tôi quyết định đóng cửa. Tôi mất rất nhiều tiền" - Lorin cho biết thêm.

Sân chơi chỉ dành cho kẻ mạnh

Các gallery lớn có tiềm lực tài chính thường trụ vững trong thời kỳ khó khăn, nhưng những gallery nhỏ - đặc biệt là từ thành phố khác đến - dễ bị quá tải.

Allegra LaViola, một chủ gallery đến từ New York, mở chi nhánh ở Los Angeles vào tháng 2-2023. Nhưng việc thường xuyên bay qua bay lại giữa hai bờ nước Mỹ đã khiến cô kiệt sức. "Nó quá sức - cả về thể chất lẫn tinh thần. Tôi có con nhỏ, không có đội ngũ địa phương và vẫn phải vận hành hai không gian" - cô chia sẻ. Quan trọng hơn, phần lớn khách hàng của cô ở Los Angeles lại không sống tại đây. 

Bill Powers, chủ Half Gallery (New York), cũng đồng tình: "Los Angeles còn 'bài xích người ngoài' mạnh hơn cả New York. Khách sưu tầm ở đây muốn bạn hiện diện thật sự, chứ không phải kiểu chi nhánh xa lạ từ nơi khác đến".

Tuy nhiên, Sebastian Gladstone - một nhà buôn tranh ở cả hai bờ và chưa có kế hoạch rời Los Angeles - tin rằng thành phố này vẫn chưa bị "quá tải" về văn hóa yêu nghệ thuật. "Từ góc độ văn hóa thì chưa. Nhưng liệu tệp khách sưu tập hiện tại có đủ để nuôi sống tất cả gallery không? Đó lại là chuyện khác" - Gladstone nhận định.

Sau hội chợ Art Basel vừa rồi, Blum cảm thấy thị trường nghệ thuật không còn là nơi kết nối cộng đồng như trước. Ông đang dọn kho 1.800m2 và yêu cầu các nghệ sĩ đến nhận lại tác phẩm, nhiều món trong số đó đã nằm yên tại đây suốt gần 20 năm. 

Blum dự định tập trung viết hồi ký và cùng vợ phát triển một dự án nghệ thuật kết hợp nghiên cứu y học từ thực vật ở Bắc California. Tuy nhiên, ông không loại trừ khả năng sẽ quay lại thị trường mua bán nghệ thuật - chỉ là không theo mô hình gallery truyền thống nữa.

Còn điều gì tệ hơn sau tất cả những chuyện này? Những gì diễn ra ở Los Angeles với ngành nghệ thuật có vẻ cũng là tình cảnh của nhiều ngành nghề khác, ở những nơi từng sôi nổi nhất.

Không phải nơi nào ở Los Angeles cũng là đất hứa

Buôn có bạn, bán có phường - vị trí địa lý đóng vai trò then chốt trong thành công của các gallery tại Los Angeles.

Michael Nevin, người sáng lập The Journal Gallery ở Brooklyn (New York), đã mở chi nhánh tại Los Angeles vào tháng 3-2024 trên một vị trí đắc địa giữa West Hollywood và Beverly Hills. Đáng chú ý, buổi triển lãm đầu tiên của nghệ sĩ Leelee Kimmel do gallery này tổ chức đã bán hết sạch.

Ngay đối diện gallery của Nevin là không gian mới nhất của Hauser & Wirth - một đế chế trưng bày nghệ thuật đẳng cấp toàn cầu. Chỉ cách đó hai cánh cửa là Dan Tana's - nhà hàng mang tính biểu tượng lâu đời, nổi tiếng vì thường xuyên đón các ngôi sao lớn từ giới điện ảnh, âm nhạc cho tới thể thao.

"Chúng tôi có sẵn tệp khách quen sống tại khu vực này. Los Angeles là một thành phố khó di chuyển. Nếu bạn ở khu trung tâm thì gần như bị lãng quên" - Nevin nói, ám chỉ chỉ một số khu vực nhất định, xa trung tâm mới "ăn nên làm ra" trong ngành kinh doanh nghệ thuật.