Nước Mỹ vận hành chương trình tài trợ khoa học cho doanh nghiệp nhỏ ra sao?

Ngoài các dự án R&D cho hàng ngàn doanh nghiệp nhỏ (từ năm 1982 đến 2019 có khoảng 160.000 dự án), Quỹ nghiên cứu đổi mới sáng tạo doanh nghiệp nhỏ/Chuyển giao công nghệ doanh nghiệp nhỏ (SBIR/STTR) đóng góp rất lớn vào sự hình thành lối tư duy "khởi nghiệp" với tinh thần dám chấp nhận mạo hiểm và khai phá công nghệ mới - một nét đặc thù của nền kinh tế Mỹ.

Hằng năm, các cơ quan của chính phủ như các bộ Quốc phòng, Y tế, Năng lượng… sẽ phải trích khoảng 3-4% từ ngân sách tài trợ nghiên cứu KH&CN dành cho nghiên cứu bên ngoài (extramural research) để chi cho các chương trình SBIR/STTR. 

Chẳng hạn, quỹ SBIR/STTR của Bộ Quốc phòng năm 2019 chi là 1,8 tỉ đô la, Bộ Y tế là 1,15 tỉ, Bộ Năng lượng là 308 triệu, NSF là 212 triệu đô la, NASA là khoảng 183 triệu đô la… Luật của Quốc hội Mỹ quy định các cơ quan chính phủ có ngân sách "nghiên cứu bên ngoài" trên 100 triệu đô la phải trích ngân sách cho quỹ SBIR, còn trên 1 tỉ đô la thì phải chi cho quỹ STTR.

Minh bạch và chấp nhận mạo hiểm

Vì tính chất đa dạng của các chương trình SBIR/STTR nên không thể có cách mô tả thống nhất. Tuy nhiên, về cơ bản các chương trình này tuân thủ các bước như sau:

Hằng năm, mỗi cơ quan quản lý sẽ phải tìm ra các vấn đề nan giải đang cần giải quyết thuộc lĩnh vực của mỗi cơ quan đó. Sau đó, họ phải đặt thành các đề tài kêu gọi các doanh nghiệp nhỏ đề xuất các giải pháp giải quyết. Cách chọn lựa đề tài như vậy rõ ràng xuất phát từ nhu cầu thực tế, cũng chính vì vậy mà huy động được sức mạnh toàn xã hội để giải quyết các vấn đề này.

Thông thường mỗi năm có khoảng 3 lần thông báo các đề tài SBIR và 2 lần thông báo STTR. Có sự khác nhau về các đề tài SBIR và STTR. Trong đó, đề tài STTR phải có sự hợp tác giữa một doanh nghiệp nhỏ và một cơ quan nghiên cứu - thường là các đại học vì chương trình STTR nhấn mạnh đến tính chuyển giao công nghệ giữa các cơ quan nghiên cứu và các doanh nghiệp nhỏ. 

Trong thông báo các đề tài có những mô tả tóm tắt về vấn đề cần được giải quyết và một số gợi ý hướng giải quyết vấn đề đó. Mỗi đề tài đều có thông tin liên lạc của những người phụ trách đề tài. Các doanh nghiệp được khuyến khích gọi điện đến hỏi thêm chi tiết, được giải đáp các thắc mắc liên quan đến đề tài và hướng dẫn cách đăng ký đề tài. Đây là một quá trình rất minh bạch.

Các nhà phụ trách sẽ xem xét cẩn thận các yếu tố: khả năng của công ty và năng lực của chủ trì đề tài, tính khả thi về mặt kỹ thuật của dự án, tiềm năng thương mại, nhu cầu thị trường. Trong trường hợp STTR, khả năng của đối tác nghiên cứu (đại học, viện…) đóng vai trò rất quan trọng. Các tiêu chí này và chi tiết về quy trình đăng ký cũng luôn được thông báo công khai.

Đối với các đề án được chọn phase 1 (tiến hành từ 6 tháng đến 1 năm), những người phụ trách đề tài (thường là 2 người) có quyền quyết định căn cứ vào các tiêu chí nói trên. Họ cũng chính là những người đã tìm hiểu các vấn đề cần giải quyết và đặt ra các đề tài kêu gọi các doanh nghiệp đưa ra giải pháp. 

Điều này đặt nặng trách nhiệm cá nhân của những người phụ trách các đề tài. Tính minh bạch của quy trình cũng như việc khen thưởng phải gắn liền với thành công của các dự án dưới sự quản lý của các nhà quản lý này.

Việc lựa chọn các dự án vào giai đoạn 2 (phase 2) thường phức tạp hơn vì mức độ khó khăn của đề tài và vì giá trị của dự án cao hơn hẳn. Phase 2 thường có thời gian từ 1,5 - 2 năm, ngân sách tối đa có thể lên đến 2,5 triệu đô la. Các cơ quan vốn đang cần giải quyết các vấn đề đó sẽ được tham khảo ý kiến. 

Khi các giải pháp đưa ra có tính đột phá hay mới lạ, lúc bấy giờ ý kiến của các chuyên gia là quan trọng để đánh giá tính khả thi của giải pháp. Bởi đây là những vấn đề nan giải nên các giải pháp có tính đột phá, thường không có sẵn trong sách vở, các nhà quản lý sẽ phải chấp nhận lối tư duy khác biệt, dám chấp nhận giải pháp mạo hiểm với khả năng thất bại không nhỏ.

Các doanh nghiệp quan tâm có khoảng 1 tháng để chuẩn bị đề án (proposal) cho giai đoạn 1 (phase 1). Các chủ trì dự án (Principal Investigator - PI) phải đưa ra các giải pháp khả thi và viết thành các đề án dài khoảng chừng 20-25 trang. 

Mỗi đề tài như vậy có thể nhận được hàng chục đề án (proposal) từ các doanh nghiệp đăng ký. Thường thì mỗi đề tài như vậy sẽ có khoảng 2-5 dự án được chấp nhận vào phase 1 thực hiện từ 6 tháng đến 1 năm tùy số tiền tương ứng khoảng 100.000 đến tối đa 275.000 đô la.

Trong quá trình thực hiện đề tài, cứ 2-3 tháng, PI phải nộp báo cáo với nhà quản lý về tiến độ thực hiện và khả năng thực hiện đề tài. Về cơ bản, các nhà quản lý luôn tìm cách giúp đỡ và tháo gỡ các khó khăn cho các doanh nghiệp, vì thành công của dự án cũng gắn với thành công của chính họ. 

Vào những tháng cuối cùng của phase 1, các nhà quản lý sẽ biết doanh nghiệp nào có khả năng đạt được mục tiêu đề ra của đề tài, và họ sẽ có những động thái đôn đốc và chuẩn bị cho giai đoạn 2 của đề tài (phase 2).

Kết thúc phase 1, kết quả của các dự án báo cáo chi tiết cụ thể và sẽ được các nhà quản lý đánh giá với sự hợp tác của các chuyên gia. Dựa vào đánh giá đó, cơ quan quản lý sẽ mời một số doanh nghiệp có kết quả phase-1 tốt nhất viết dự án cho phase-2 (khoảng 50 trang) với thời gian thực hiện từ 1,5 - 2 năm và ngân sách tối đa 2,5 triệu đô la (2024). Thông thường sẽ có 1 hoặc 2 doanh nghiệp được nhận giải thưởng để tiến hành phase 2.

Trong quá trình thực hiện phase 2, tương tác giữa doanh nghiệp và các nhà quản lý chặt chẽ hơn. Đôi khi, các nhà quản lý sẽ đến kiểm tra các dự án ngay tại các doanh nghiệp, PI của các dự án được mời đến dự các cuộc họp và đó là cơ hội gặp gỡ trực tiếp các cơ quan/doanh nghiệp khác liên quan trực tiếp đến đề tài. Đây cũng là cơ hội để các doanh nghiệp nhỏ phát triển quan hệ với khách hàng tương lai của họ.

Các doanh nghiệp thành công dự án ở phase 2 sẽ được tạo điều kiện để phát triển các sản phẩm thương mại, giai đoạn 3 (phase 3). Mặc dù phase 3 không có ngân sách hỗ trợ như phase 1 và phase 2 nhưng các doanh nghiệp này có thể nhận được các hợp đồng từ các cơ quan chính phủ, hoặc từ các công ty lớn. 

Nhiều doanh nghiệp nhỏ nhờ đó mà phát triển thành các công ty lớn, tạo ra các sản phẩm đột phá về công nghệ mới cho toàn nhân loại, như Qualcomm, Symantec, hay như Innovent System - nơi đã trở thành các bộ phận quan trọng của đại công ty Broadcom với trị giá hàng trăm tỉ đô la…

Những chuyện ngoạn mục

Có thể nói đến trường hợp khá điển hình mà ý tưởng ban đầu nảy sinh trong một bữa ăn trưa của các nhà nghiên cứu ở Đại học Delaware - một đại học nhỏ của Mỹ. 

Ý tưởng ban đầu của dự án còn được phác thảo trên các tờ giấy ăn, liên quan đến một giải pháp giúp các phi công trực thăng có thể quan sát được trong những tình huống mà lớp bụi dày được tạo ra khi một chiếc trực thăng bay gần mặt đất có thể khiến ngay cả những phi công giàu kinh nghiệm đôi khi vô tình bay va vào chướng ngại vật gây ra tai nạn chết người vì suy giảm tầm nhìn do bụi, khói, sương mù…

Chương trình SBIR/STTR của Hải quân Hoa Kỳ (vốn hay sử dụng máy bay trực thăng để đổ bộ) đã đưa ra đề tài "giúp phi công có thể nhìn "xuyên qua" các môi trường như vậy", nhóm các nhà nghiên cứu ở Đại học Delaware dựa trên các nghiên cứu trước đó của họ về các sóng milimet (là bức xạ điện từ có bước sóng trong khoảng 10mm đến 1mm) đã đề xuất phát triển một hệ thống "về cơ bản là sự kết hợp giữa radar và camera hồng ngoại nhưng có bước sóng dài hơn để nó có thể nhìn xuyên thấu mọi thứ… Mục tiêu ban đầu là tạo ra một thiết bị có thể nhìn xuyên qua bụi cát".

Các nhà nghiên cứu của trường đã thành lập một công ty start-up mang tên Phase Sensitive Innovations (PSI). Tiến sĩ Prather, chủ tịch của Công ty PSI, giải thích: "Bước đột phá về công nghệ của chúng tôi mang đến là công nghệ sóng milimet cho phép người dùng nhìn xuyên qua bóng tối, bụi, khói, quần áo, ván ép, tấm bạt, lều, tuyết và sương mù…". 

Ông giải thích thêm về tầm quan trọng của công nghệ này với các ứng dụng cho an ninh sân bay. Hiện nay, PSI đang hợp tác với nhà sản xuất (OSD, ManTech) thông qua Bộ Quốc phòng xây dựng một cơ sở sản xuất hiện đại để thương mại hóa các sản phẩm của họ.

Một trường hợp khác là máy bay không người lái (UAV). Năm 1998, chiếc máy bay không người lái (UAV) Aerosonde được phóng từ nóc một chiếc ô tô ven biển vùng Newfoundland, Canada lần đầu tiên vượt Đại Tây Dương với chưa đầy 27 giờ và 8 lít nhiên liệu, hạ cánh xuống một đồng cỏ ở Scotland. Những người chế tạo ra chiếc UAV biết họ đang làm nên lịch sử.

Năm 1996, Insitu mới chỉ là một công ty nhỏ hoạt động trong một gara xe gia đình ở thị trấn nhỏ Bingen, tiểu bang Washington nhận được hợp đồng SBIR phát triển một thiết bị bay để theo dõi môi trường và cảm biến thời tiết. CEO của Insitu, ông Sliwa, nói rằng công ty của ông sẽ không thể tồn tại nếu không có SBIR. Công nghệ tiếp theo của họ cho đến năm 2000 là UAV Seascan chủ yếu phục vụ cho ngành đánh bắt cá. 

Nhưng vụ khủng bố ngày 11-9-2001 đã khiến Insitu chuyển hướng sang các ứng dụng quân sự, thực hiện hợp đồng phát triển công nghệ chung với hãng máy bay Boeing. Quỹ đầu tư mạo hiểm đã đổ tiền đầu tư phát triển Insitu và vào năm 2004, Insitu đã cho ra đời ScanEagle phục vụ Thủy quân lục chiến Hoa Kỳ.

Insitu hiện cung cấp UAV cho hầu hết các quân chủng của quân đội Hoa Kỳ và 20 quốc gia khác cũng như trong lĩnh vực thương mại. Từ 5 nhân viên vào năm 2001 đến hơn 1.400 nhân viên ngày nay, Insitu đã phát triển với tốc độ đáng kinh ngạc và tiếp tục làm nên lịch sử. 

Năm 2009, ScanEagle của công ty đã được sử dụng để giải cứu thuyền trưởng Richard Phillips, người bị cướp biển bắt ngoài khơi bờ biển Somalia. Năm 2013, ScanEagle đã trở thành UAV đầu tiên thực hiện chuyến bay thương mại tầm xa được FAA phê duyệt trong không phận nước Mỹ. Ngày nay Insitu có cơ sở ở Hoa Kỳ, Úc và Vương quốc Anh.

Mới đây, Insitu cho phát triển các dòng UAV mới RQ-21A Blackjack và Integrator UAS. Một UAS điển hình của Insitu ngày nay bao gồm bốn phương tiện: UAV, trạm điều khiển mặt đất, thiết bị video theo dõi từ xa và hệ thống phóng máy bay. Ngày nay, nhu cầu về UAS trong lĩnh vực thương mại ngày càng tăng và phần lớn sản phẩm thương mại của Insitu là ScanEagle. 

Một số chức năng ứng dụng dân dụng của nó như giúp khách hàng phát hiện và giám sát an toàn đường sắt, chống cháy rừng, giám sát các quần thể động vật ở biển, phát hiện các hoạt động buôn lậu ma túy trên biển cũng như cung cấp dịch vụ tìm kiếm và cứu nạn. 

Trụ sở chính của Insitu hiện vẫn ở Bingen, nơi trước đây vốn có tỉ lệ thất nghiệp cao nhưng giờ đã trở thành trung tâm kinh tế của khu vực.