"Cày" tiền từ mạng xã hội

Ngày 22-5, X Corp. - công ty quản lý mạng xã hội X của tỉ phú Elon Musk - nộp đơn lên tòa liên bang ở Texas, kiện 8 người Việt cùng 25 người khác chưa xác định danh tính với cáo buộc thu lợi bất chính bằng cách lợi dụng lỗ hổng trong chương trình chia sẻ lợi nhuận của mạng xã hội này, báo The Independent đưa tin. 

Các bị đơn được cho là vận hành một "trang trại" (click farm) với nhiều thủ thuật công nghệ khác nhau để gia tăng tương tác trên các tài khoản giả mạo, qua đó kiếm tiền từ X, theo đơn kiện dài 49 trang.

Vụ việc là ví dụ mới nhất về thách thức mà các nền tảng đang phải đối mặt trong việc cân bằng quyền lợi cho các nhà sáng tạo nội dung và ngăn chặn những đối tượng có mục đích xấu.

Tương tác ảo, lãnh tiền thật

Theo chi tiết đơn kiện được đăng tải trên Bloomberg Law, nhóm 8 người Việt được cho là hoạt động từ một cơ sở ở Hà Nội nơi họ sử dụng phần mềm tự động đăng tải nội dung do máy tính tạo ra lên những tài khoản ảo trên X để "cùng phối hợp thao túng nền tảng". 

Các tài khoản này được tạo bằng giấy tờ tùy thân bị đánh cắp, X cáo buộc. Không chỉ đăng tải bài viết, những tài khoản do nhóm này điều khiển còn "thích" hoặc "đăng lại" nội dung của các tài khoản trong mạng lưới để tạo tương tác ảo, tất cả nhằm mục đích đánh lừa X trả tiền thông qua Chương trình chia sẻ lợi nhuận với nhà sáng tạo nội dung (Creator Revenue Sharing Program).

Dù khiếu nại của X không nêu rõ số tiền chính xác mà các bị đơn đã thu được từ hành vi của mình, công ty cho biết các khoản thanh toán do X chi trả đã đi qua ít nhất 125 tài khoản ngân hàng tại Mỹ - cũng được tạo bằng danh tính bị đánh cắp - và cuối cùng được chuyển đến các tài khoản chính chủ tại 9 ngân hàng ở Việt Nam thông qua hơn 1.700 giao dịch đơn lẻ khác nhau. 

Đơn kiện của X nêu đích danh 8 người Việt có liên quan sau khi các thám tử tư làm việc cho công ty này nắm được tên tuổi và nơi ở của họ thông qua giấy tờ tùy thân được cung cấp bởi các nền tảng xử lý thanh toán trung gian PingPong và Payoneer mà nhóm này sử dụng để nhận tiền.

"Giống như một nhà môi giới trong ngành tài chính có thể "xoay vòng" lợi nhuận bằng cách thực hiện nhiều giao dịch không cần thiết trong tài khoản đầu tư của khách hàng để ăn khống hoa hồng hoặc phí môi giới, các bị đơn đã sử dụng phần mềm để giả mạo tương tác cao trong mạng lưới các tài khoản được sở hữu và kiểm soát chung" - đơn kiện của X nêu rõ.

Nhóm cũng bị cáo buộc chia sẻ kinh nghiệm kiếm tiền theo cách này trong các video được đăng tải trên nhiều nền tảng khác nhau như YouTube, TikTok, Telegram, Facebook và Instagram. Họ cũng được cho là có nguồn thu nhập khác từ việc quảng cáo và rao bán các công cụ và kỹ thuật tự động hóa dùng để "cày" tương tác trong những nhóm chat riêng.

Còn trả tiền là còn trục lợi

Chương trình chia sẻ lợi nhuận của X được ra mắt vào năm 2022, không lâu sau khi Musk mua lại mạng xã hội này (khi đó là Twitter) với giá 44 tỉ USD. Ban đầu, chương trình chỉ áp dụng cho những người dùng có "dấu tích xanh" - tức người dùng trả phí 8 USD/tháng. Họ được nhận từ X một phần tiền doanh thu đến từ các quảng cáo ở dạng bình luận xuất hiện bên dưới mỗi bài đăng của mình.

Tuy nhiên, khi các nhà quảng cáo lớn bắt đầu rút khỏi nền tảng này do quan ngại về chính sách kiểm duyệt nội dung kể từ khi Musk lên nắm quyền, mạng xã hội này thay đổi chính sách: nhà sáng tạo sẽ được trả tiền dựa trên mức độ tương tác của người dùng trả phí khác với nội dung của họ. 

Nói cách khác, theo The Verge, càng có nhiều người đăng ký gói X Premium và tương tác với nội dung của những người dùng Premium khác thì tất cả họ càng kiếm được nhiều tiền, ít nhất là trên lý thuyết.

Số tiền chi trả được quyết định bởi nhiều yếu tố, nhưng theo một ước tính được The Independent dẫn chứng thì cứ mỗi 1 triệu lượt hiển thị quảng cáo, chủ tài khoản sẽ nhận được 8 USD. "Tài khoản càng tạo ra nhiều tương tác, chủ tài khoản càng được thưởng nhiều tiền" - đơn kiện của X giải thích.

Dù Musk khẳng định sẽ có biện pháp cấm khai thác tương tác ảo trên X, các chuyên gia cho rằng miễn là mạng xã hội này còn giữ chính sách trả tiền dựa trên tương tác, hành vi này vẫn sẽ tiếp diễn bằng cách này hay cách khác. 

"Mỗi khi những lượt click của người dùng được gắn với giá tiền, sẽ có những người sẵn sàng trục lợi" - hãng tin AP dẫn lời CEO một công ty hoạt động trong lĩnh vực tiếp thị trên mạng xã hội.

Thực tế này diễn ra không chỉ ở X mà còn ở mọi nơi trên Internet nơi sự chú ý của người dùng có thể quy đổi thành tiền. Báo cáo thường niên năm 2024 của Imperva cho thấy hơn 50% lưu lượng Internet đến từ những bot máy tính tự động hóa trong khi chưa đến một nửa đến từ con người. 

Trung bình có đến 14% tổng lượt click vào những mẩu quảng cáo được trả tiền trên mạng đến từ các nguồn không xác thực - hay nói cách khác là gian lận lượt click, theo một báo cáo năm 2020 của ClickCease.

Nhìn chung, những vụ gian lận quảng cáo được dự báo sẽ gây thiệt hại lên đến 100 tỉ USD trong năm 2025, tăng hơn 5 lần so với năm 2018, theo trang thống kê Statista. Trong khi đó, công ty giải pháp an ninh tiếp thị CHEQ đưa ra con số đáng chú ý: 90% các mẩu quảng cáo trả tiền theo lượt click trên Google và Bing đều bị ảnh hưởng bởi gian lận.

Cũng theo CHEQ, ngành công nghiệp gian lận đã chi 13,2 triệu USD cho các công nhân làm việc từ xa để nhấn vào các mẩu quảng cáo trên mạng nhằm trục lợi. Về phía người mua, họ chỉ cần bỏ ra khoảng 5 USD để mua hàng nghìn lượt click cho những nội dung mình mong muốn, hoặc đăng ký theo tháng với mức phí xấp xỉ 100 USD/tháng. 

Một bài báo năm 2019 của Campaign hé lộ những mạng lưới gian lận "khủng" như 3ve, Methbot, Hyphbot hay Hydra có thể mang về cho những người vận hành chúng hàng triệu USD mỗi năm.

Vỏ quýt dày, móng tay chưa đủ nhọn

Những hành vi gian lận trên mạng ngày càng tinh vi và khó phát hiện, nhưng một số dấu hiệu nhận biết có thể là sự gia tăng bất thường của lượt tương tác, tỉ lệ chuyển đổi thấp, tỉ lệ thoát trang cao, và thời gian ở lại trang của mỗi phiên thấp, theo trang In The Black.

Các trang trại click cũng có thể để lại một số dấu vết khi hoạt động, chẳng hạn như sử dụng cùng mẫu điện thoại, cùng địa chỉ IP, hoặc cùng trình duyệt web. Hiện nay đã có nhiều công ty cung cấp phần mềm ngăn chặn gian lận lượt click cho các nhà quảng cáo, sử dụng những thuật toán phức tạp để nhận diện và chặn đứng các hành vi đáng nghi ngờ.

Trên phương diện pháp lý, hoạt động của những kẻ gian lận trực tuyến có thể xếp vào hành vi lừa dối và gây hiểu lầm - và có khả năng cấu thành hành vi vi phạm hợp đồng của nhà cung cấp nền tảng mà họ sử dụng. 

"Nếu bạn là một nhà quảng cáo và bạn trả rất nhiều tiền cho 1.000 lần nhấp chuột trên cơ sở các lần nhấp chuột đó đại diện cho những người thật sự quan tâm đang xem nội dung của bạn, thì nếu chính nhà quảng cáo hoặc người khác can thiệp thông qua một trang trại click, hợp đồng đã bị phá vỡ" - In The Black dẫn lời David Vaile, giảng viên luật không gian mạng tại Đại học New South Wales (Úc).

Liên đoàn các nhà quảng cáo thế giới (WFA) cho rằng không có một "viên đạn bạc" nào để xóa sổ gian lận quảng cáo, và các nhà quảng cáo cần phát triển năng lực tự thân cũng như làm việc với các đối tác an ninh mạng để hiểu rõ về các rủi ro.

Điều này bao gồm yêu cầu các đơn vị cung cấp dịch vụ đặt quảng cáo trên mạng cung cấp thông tin minh bạch rằng quảng cáo mà mình trả tiền sẽ xuất hiện trên những trang web hay nền tảng nào, đồng thời nêu rõ mức đền bù khi hợp đồng bị vi phạm.