Giao thừa giữa biển, mấy vần thơ

Nhật ký boong của một tàu chiến hải quân thì làm gì hấp dẫn, cùng lắm là hay hơn hợp đồng thuê xe thôi. Người lãnh phiên gác dài bốn tiếng phải biên chép theo mẫu chuẩn hóa các thông tin như tốc độ và hướng đi của tàu, điều kiện biển, độ căng của dây neo, thậm chí cả số vòng quay của chân vịt. 

Câu cú thì cũng cứng nhắc và quanh quẩn, kiểu "Điều kiện thời tiết ổn định; gió 5 hải lý từ hướng đông nam" hoặc "Trung tâm kiểm soát thiệt hại báo cáo mọi thứ an toàn". Ai lãnh ca đầu ngày, từ 0 giờ đến 4 giờ sáng, thường phải viết chi tiết nhất; các ca sau thường chỉ cập nhật ngắn gọn như "tàu neo đậu như trước".

Tuy nhiên, mỗi năm một lần, sĩ quan boong được phép tạm gác lại phong cách ghi chép khô khan và thể hiện sự sáng tạo. 

"Chép nhật ký boong đầu tiên của năm mới dưới dạng thơ, ít nhất là có vần có điệu, đã trở thành một truyền thống của Mỹ và không hải quân nào khác trên thế giới làm điều này" - Sam J. Tangredi, hạm trưởng hải quân đã nghỉ hưu, viết cho The Washington Post cuối tháng 12-2024.

Theo Tangredi, những câu thơ đầu tiên xuất hiện trong nhật ký hải trình vào cuối những năm 1920 và nở rộ trong Thế chiến II, đến nay vẫn còn. 

Theo Bộ tư lệnh Di sản và Lịch sử hải quân Mỹ (NHHC), truyền thống "nhật ký thơ năm mới" giúp các thủy thủ "bộc lộ một chút hài hước, sáng tạo và cá tính" khi thực hiện nhiệm vụ ghi chép hoạt động tàu. Đây cũng là cách để các thủy thủ kết nối với đồng đội và cùng nhau đắm mình trong không khí năm mới, ngay cả khi họ đang ở xa nhà và những người thân yêu". Đôi khi người gác sẽ nhờ ai đó có tài làm thơ viết thay.

Dave Johnson và Gary Guinn, hai giáo sư đại học và bạn thân lâu năm, bắt đầu quan tâm đến truyền thống đặc biệt này sau khi nghỉ hưu. Họ thu thập, xác minh các bài thơ đầu năm do những "thi sĩ bất đắc dĩ" sáng tác trong giai đoạn 1941-1946, và soạn thành quyển Midwatch in Verse (tạm dịch: Mấy vần thơ gác đêm), xuất bản tháng 2-2023.

Theo quyển sách này, nhật ký boong đầu năm chép dưới dạng thơ sớm nhất được tìm thấy là của sĩ quan Doc Wiler, viết khi gác ca đầu ngày 1-1-1926 trên thiết giáp hạm USS Idaho. Phần cuối có đoạn: "1 giờ 15, Ross Kelly, anh dược sĩ thích kê đơn / Trở lại đúng giờ sau kỳ phép, quả thật may / Sáng nay tin tức chỉ đến vậy, chuyện riêng ta không chép / Nếu chỉ huy thấy nhật ký này, trời ơi, không biết ông sẽ làm gì đây?". 

Một trong các bài mà bộ đôi tác giả ấn tượng nhất là của trung úy R.D. Sagendorf: "Cầu cảng này, tôi đã quen thân / Tôi ngắm nó khi chuông ngân năm mới / Tiếng chuông rộn ràng hy vọng / Về những mục tiêu, những gì lẽ phải / Và những cuộc chiến chẳng đáng kinh qua".

Tất nhiên không ai "phê bình thù tạc", vào vai hoa hậu thân thiện mà khen thơ hay. "Gieo vần với những từ như mạn phải hay radar kiểm soát hỏa lực quả thực là một thử thách. Tuy nhiên, chút hài hước mà các bài thơ ấy mang lại đã khiến truyền thống này trở nên đáng được gìn giữ" - Tangredi viết.

Nhật ký boong, về nguyên tắc, là một tài liệu có tính pháp lý và giá trị lịch sử. Điều này vẫn đúng ngay cả khi chúng được chép dưới dạng thơ. Sau khi Nhật tấn công Trân châu cảng (12-1941), Hải quân Mỹ đưa tàu khu trục USS Gilmer vào Thái Bình Dương để tuần tra chống ngầm và hộ tống. Giao thừa bước sang 1942, tàu đang ở tây bắc Thái Bình Dương và trung úy L.C. Brogger biên một bài thơ dài 40 câu vào nhật ký:

"(…) Thuyền trưởng trong khoang êm ái / Say giấc đầu năm / Như lâu rồi chưa ngủ / Bởi nay đã là ngày thứ ba mươi / Chúng tôi lùng tàu ngầm Níp-pông / Từ căn cứ vịnh Crescent / Chẳng thấy mống nào / Dù trinh sát bảo có (…) Tôi cố ghi nhật ký theo vần / Nhưng chắc viên hoa tiêu sẽ mắng / Cứ viết như bình thường chẳng được chăng?".

Truyền thống này nhạt dần khi việc ghi nhật ký boong được hiện đại hóa. Tính đến năm 2017, chỉ có chưa đầy 20 tàu trong hạm đội gần 300 tàu của Hải quân Mỹ còn làm thơ đêm giao thừa giữa biển, theo trang The War Zone.

Dù vậy, NHHC vẫn tổ chức cuộc thi "thơ trên boong tàu" đầu năm để giữ gìn truyền thống. Bài thơ thắng giải 2024 là của trung sĩ Anthony Bentley: "Suốt đêm canh, chẳng để gì khuất mắt / Giấc mơ kỳ nghỉ lễ, tôi đành gác lại / Bởi ca trực đang chờ từ sáng mai / Chúc mừng năm mới, hỡi ai đang trên hải trình nhiệt đới". Cuộc thi năm 2025 đã chính thức khởi động và sẽ công bố người chiến thắng vào tháng 4.

Để kết bài, mượn tạm mấy vần thơ trên biển của hạ sĩ quan J.W. Odijk viết năm 1975, cũng do bộ đôi Johnson và Guinn thu thập được: "Sẵn sàng ở mức tối đa / Tính mạng trao hết cho tàu / Nồi hơi hừng hực sáng đêm nay / và chỉ còn một điều muốn nhắn / Cả năm may mắn, từ hôm nay!".