Ông Trump đã làm gì Ukraine?

Ba năm sau cuộc chiến Nga - Ukraine, đầu tuần này, Đại hội đồng Liên hợp quốc đã thông qua hai nghị quyết cạnh tranh nhau về việc giải quyết xung đột, một do Hoa Kỳ khởi xướng và một do Ukraine khởi xướng - dấu hiệu rõ ràng cho thấy khác biệt chiến lược trong liên minh xuyên Đại Tây Dương về con đường hướng tới hòa bình.

Hai dự thảo nghị quyết

Theo bản tin của LHQ, nghị quyết "do Hoa Kỳ đệ trình, không đề cập đến cuộc xâm lược của Nga, đã chỉ được thông qua sau khi đa số các quốc gia thành viên bỏ phiếu bổ sung sửa đổi do EU (Liên minh châu Âu) đưa vào, dẫn đến Hoa Kỳ tự ý bỏ phiếu trắng chống lại chính dự thảo của mình".

Dự thảo nghị quyết của Hoa Kỳ, được đưa ra hôm 21-2, có tiêu đề đầy lạc quan là "Đường tới hòa bình", song lại khiêm tốn về nội dung, chỉ 64 từ tiếng Anh, không có bất kỳ nền tảng và phương hướng cụ thể nào, gồm vỏn vẹn ba ý: 

"Thương tiếc sự mất mát bi thảm về sinh mạng trong suốt cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine; nhắc lại rằng mục đích chính của LHQ, như được nêu trong Hiến chương, là duy trì hòa bình và an ninh quốc tế và giải quyết hòa bình các tranh chấp; yêu cầu nhanh chóng chấm dứt xung đột và xây dựng nền hòa bình lâu dài giữa Ukraine và Nga".

Theo bản tin LHQ, Nga và EU đã đề xuất sửa đổi. Nga muốn thêm cụm từ "bao gồm cả việc giải quyết nguyên nhân gốc rễ" vào đoạn thứ ba để thừa nhận "những lý do sâu xa" của cuộc xung đột. 

Một số nước EU muốn bổ sung ý về đảm bảo toàn vẹn lãnh thổ cho Ukraine. Các sửa đổi này dễ hiểu đều bị bác bỏ ở Hội đồng Bảo an, và nghị quyết được HĐBA gồm 15 thành viên thông qua là của Mỹ, không có bất kỳ thay đổi nào (10 phiếu thuận, 0 phiếu chống và 5 phiếu trắng).

Nghị quyết của Ukraine, có tiêu đề "Thúc đẩy nền hòa bình toàn diện, công bằng và lâu dài tại Ukraine", được đồng bảo trợ bởi nhiều quốc gia châu Âu, là tài liệu dài 3 trang bao gồm các điều khoản lưu ý rằng "cuộc xâm lược toàn diện của Liên bang Nga vào Ukraine đã kéo dài ba năm và tiếp tục gây ra hậu quả tàn khốc và lâu dài không chỉ với Ukraine, mà với cả khu vực và sự ổn định toàn cầu".

Tài liệu kêu gọi cam kết về "chủ quyền, độc lập, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine trong phạm vi biên giới được quốc tế công nhận" và nhu cầu đảm bảo trách nhiệm giải trình với các tội ác chiến tranh theo luật pháp quốc tế, thông qua "điều tra và truy tố công bằng và độc lập ở cấp quốc gia và quốc tế". Dự thảo nghị quyết này đã bị Hoa Kỳ bác bỏ.

Phát biểu của Thứ trưởng Ngoại giao Ukraine Mariana Betsa nghe như lời cầu cứu: "Đây là thời khắc của sự thật. Đây là thời khắc lịch sử không chỉ với Ukraine, với châu Âu, mà còn với toàn bộ thế giới dân chủ... Cách chúng ta phản ứng... sẽ quyết định không chỉ tương lai của Ukraine, của châu Âu mà còn là của thế giới dân chủ và tương lai của LHQ. Chúng ta có sẵn sàng tuân thủ Hiến chương LHQ không?".

Nếu thay Ukraine bằng tên bất cứ quốc gia nào, trong một tình hình khác, ở một thời gian và địa điểm khác, vì những lý do khác, thì sẽ thấy vấn đề mà bà Betsa nêu ra là có tính phổ quát. 

Cũng lời bà Betsa: "Cuộc chiến này chưa bao giờ chỉ liên quan đến Ukraine. Nó liên quan đến quyền cơ bản của bất kỳ quốc gia nào được tồn tại, được lựa chọn con đường riêng của mình... Nếu một kẻ xâm lược được biện minh và một nạn nhân bị đổ lỗi cho khả năng phục hồi và ý chí sinh tồn của mình thì không quốc gia nào được an toàn. Để tất cả các quốc gia, bất kể quy mô hay địa lý, đều được hưởng quyền chủ quyền như nhau, thay vì phụ thuộc vào lòng thương xót của nước mạnh hơn".

Có thể thấy đây không chỉ là vấn đề của Ukraine trong một cuộc chiến tranh hãn hữu, mà là "chuyện dài" và phổ quát đã và vẫn xảy ra, không chỉ với đất đai, mà cả với lãnh hải, khi một cường quốc bỗng dưng tự ý tô vẽ ra những biên cương mới, rồi buộc các nước nhỏ phải hứng chịu để cho một phần lãnh thổ, lãnh hải và chủ quyền bị tước đoạt.

Dự thảo của Ukraine đã được Đại hội đồng thông qua với 93 phiếu thuận và 18 phiếu chống. Tấm bảng kết quả bỏ phiếu cho thấy một sự đồng thanh, đồng khí hiếm có: Nga và Mỹ đều bỏ phiếu chống, trong khi Trung Quốc cùng 63 nước khác bỏ phiếu trắng.

Hoa Kỳ là Hoa Kỳ nào?

Việc Hoa Kỳ bỏ phiếu chống đánh dấu sự thay đổi lớn về lập trường của nước này với cuộc xung đột. Cách đây ba năm hơn, vào ngày 3-2-2022, tổng thống Hoa Kỳ lúc đó Joe Biden đã trình bày "thông điệp liên bang" trước lưỡng viện quốc hội: 

"Cách đây sáu ngày, Vladimir Putin của Nga đã tìm cách làm lung lay nền tảng của thế giới tự do, nghĩ rằng ông ta có thể khiến nó khuất phục bằng cách đe dọa. Nhưng ông ta đã tính toán sai lầm. Ông ta nghĩ có thể tiến vào Ukraine và thế giới sẽ lộn nhào. Nhưng thay vào đó, ông ta đã gặp phải bức tường sức mạnh mà ông ta chưa bao giờ lường trước hoặc tưởng tượng ra. Ông ta đã gặp phải người dân Ukraine". 

Ông Biden và chính quyền của ông sau đó đã bày tỏ sự ủng hộ bằng cả lời nói lẫn hành động gần như vô điều kiện cho Ukraine, tới những ngày tại vị cuối cùng.

Cũng vài ngày nữa thôi, 4-3 tới, tổng thống tân cử Donald Trump sẽ có bài phát biểu tương tự trước lưỡng viện quốc hội Mỹ; song khi tiếp xúc với báo chí, các phụ tá của ông, như Cố vấn An ninh quốc gia Mike Waltz, đã bày tỏ quan điểm hoàn toàn khác. 

Trả lời câu hỏi "Ông ấy nghĩ ai chịu trách nhiệm nhiều hơn, Putin hay Zelensky?", ông Waltz đáp: "Sự thất vọng của ông ấy với Tổng thống Zelensky là rất lớn... Cần phải đánh giá sâu sắc những gì người dân Mỹ, người nộp thuế Mỹ đã phải bỏ ra. Vấn đề không chỉ là an ninh lâu dài cho Ukraine, chúng tôi còn có nghĩa vụ với người nộp thuế Hoa Kỳ phải giúp họ thu hồi hàng trăm tỉ đô la". 

Cố vấn Waltz cũng không giấu giếm ý định của ông chủ Nhà Trắng: "Bộ trưởng tài chính của chúng ta đã đích thân thực hiện chuyến đi đến Ukraine... để Hoa Kỳ cùng đầu tư với Ukraine vào khoáng sản, tài nguyên của họ, để thực sự làm "cái bánh" lớn lên".

Báo chí Mỹ còn nêu ra câu hỏi nhạy cảm: "Đã có rất nhiều suy đoán rằng Tổng thống Trump và chính quyền của ông có thể bị Tổng thống Vladimir Putin thao túng". 

Cố vấn Waltz đã đưa ra câu trả lời đầy tính lý luận, mang tính ca ngợi ông chủ mình: "Nếu bất kỳ ai trên thế giới này có thể đối đầu với Putin, với (Chủ tịch Trung Quốc) Tập (Cận Bình), với Kim Jong Un - và danh sách còn dài - thì đó chính là Donald J. Trump. Ông ấy là "vua đàm phán"... là tổng tư lệnh của chúng ta". Chính bởi những tuyên bố như vậy, ông Zelensky đã phải tất tả bay sang gặp ông Trump với bảo bối đàm phán là khoáng sản của Ukraine.

Sau khi đã dẹp bỏ USAID, nay giới chính trị lưu niên ở Mỹ đang sợ hãi là ông Trump sẽ tự tay tháo bỏ vai trò "lãnh đạo thế giới" mà các tiền nhiệm của ông đã gầy dựng suốt thế kỷ 20 và giữ tới ngày nay.■