Càng nhiều trí tuệ nhân tạo, càng ít… não?

TTCT - Một nghiên cứu do tờ báo tiếng Đức ở Zurich Neue Zürcher Zeitung (NZZ) công bố: Những người liên tục chuyển sang ChatGPT ít có tư duy phản biện hơn.

Tờ báo viết về việc ban đầu nghe giống như một lời kêu cứu: "Tôi không thể tự mình suy nghĩ nữa", một người dùng 19 tuổi viết trên diễn đàn Reddit về ChatGPT. Cô cho biết đang viết mọi thứ với sự trợ giúp của AI và cảm nhận việc mất khả năng suy nghĩ phản biện vì điều đó. Tệ hơn nữa, cô cảm thấy như mình đang mất khả năng suy nghĩ nói chung.

Tất nhiên, đây là một sự cường điệu, như chính người dùng này thừa nhận. Nhưng ấn tượng của cô vẫn có vẻ đúng: những người sử dụng các mô hình như ChatGPT để giải quyết các vấn đề đòi hỏi phải suy nghĩ có nguy cơ mất đi các kỹ năng tư duy độc lập của họ. Đây là những gì các nghiên cứu đầu tiên chỉ ra, theo NZZ.

Điều này đặt ra câu hỏi: AI có khiến chúng ta làm việc hiệu quả hơn, nhưng về lâu dài lại trở nên ngốc hơn không? Và làm thế nào chúng ta có thể sử dụng chatbot để mở rộng trí thông minh thay vì làm giảm nó?

"Sử dụng não hoặc mất não"

Lutz Jäncke, một khoa học thần kinh và là giáo sư danh dự tại Đại học Zurich, đã nói như sau trên NZZ: "Tư duy phản biện giống như các cơ bắp. Trẻ em và thanh thiếu niên cần phải thực hành để thành thạo. Và người lớn cũng cần phải thực hành thường xuyên, nếu không họ sẽ quên mất".

Các kết quả sơ bộ của các nghiên cứu cho thấy việc thực hành tư duy phản biện thường xuyên có thể bị ChatGPT làm suy yếu. NZZ dẫn lời các nhà nghiên cứu từ Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) chỉ ra rằng người dùng chatbot xử lý thông tin hời hợt hơn, ít nỗ lực hơn và quên những gì họ đã học nhanh hơn.

Trong nghiên cứu này, 54 người tham gia được yêu cầu viết bài luận về các chủ đề như lòng trung thành, lòng dũng cảm, hạnh phúc hoặc nghệ thuật. Một chiếc mũ có cảm biến đã đo điện não đồ của họ (EEG).

18 người tham gia có thể sử dụng ChatGPT, 18 người có quyền truy cập vào Google Search và 18 người không có sự hỗ trợ nào. Kết quả cho thấy những người tham gia càng ít sử dụng công nghệ thì não của họ càng hoạt động tích cực.

Trong một số thí nghiệm liên quan đến hơn 4.500 đối tượng, các nhà nghiên cứu của Đại học Pennsylvania đã chỉ ra rằng người dùng chatbot vẫn thụ động hơn trong quá trình học so với người dùng Google Search.

Những người tham gia được yêu cầu thu thập thông tin bằng chatbot AI hoặc thông qua Google Search cho các câu hỏi như "Làm thế nào để trồng một khu vườn?" hoặc "Làm thế nào để sống một cuộc sống lành mạnh hơn?". Sau đó, họ phải đưa ra "lời khuyên cho một người bạn". Kết quả cho thấy người dùng chatbot đưa ra lời khuyên… tệ hơn và ít sáng tạo hơn.

Một nghiên cứu khác của Đại học Pennsylvania liên quan đến khoảng 1.000 học sinh trung học ở Thổ Nhĩ Kỳ cho thấy những em sử dụng một công cụ tương tự như ChatGPT để giải toán đã đưa ra kết quả tốt hơn những người không sử dụng công cụ này.

Tuy nhiên, trong một kỳ thi không có công cụ AI, những học sinh này có kết quả kém hơn khoảng 17% so với các bạn cùng lớp chưa bao giờ được sử dụng chatbot.

Hack não một con người là hiểu rõ người đó hơn chính họ. Và dựa trên điều đó, trí tuệ nhân tạo ngày càng thao túng bạn

Yuval Harari (sử gia, tác giả cuốn sách bán chạy Sapiens) nói trên chương trình 60 Minutes

Những người sử dụng AI học ít "sâu" hơn

Nhà khoa học thần kinh Janke không ngạc nhiên trước kết quả của những nghiên cứu này. Theo ông, với sự trợ giúp của ChatGPT, bài tập về nhà hoặc bài nghiên cứu có thể được hoàn thành chỉ trong vài giây, điều được ông lý giải rằng, "nói cách khác, não vẫn tiếp tục ngủ". Do đó, những người quá phụ thuộc vào sự trợ giúp của AI sẵn sàng chấp nhận rằng họ xử lý thông tin ít "sâu" hơn và do đó học ít hơn.

Xử lý và học sâu có nghĩa là não được kích hoạt theo những cách mới và lưu trữ kiến thức mới, Janke giải thích. "Điều này đặc biệt xảy ra khi chúng ta kết nối thông tin mới với kiến thức hiện có: với ký ức, cảm xúc, các khái niệm đã lưu trữ. Quá trình này đòi hỏi nỗ lực, và chính những nỗ lực này làm cho việc học trở nên bền vững", theo Janke.

Tuy nhiên, những diễn biến tương đồng trong lịch sử cho phép ta giả định rằng mọi thứ không quá đáng sợ như những nghiên cứu này cho thấy. Khi máy tính bỏ túi xuất hiện trong trường học vào những năm 1970, nó đã nâng cao trình độ giảng dạy toán học. Vì học sinh dành ít thời gian hơn cho phép cộng và phép nhân đơn giản, nên họ có thể học các khái niệm toán học phức tạp hơn.

Các nghiên cứu cho thấy AI có thể được sử dụng theo cách không cản trở tư duy phản biện và không ảnh hưởng đến việc học. Các tác giả của nghiên cứu mô tả cách một số người dùng chatbot sử dụng AI để kiểm tra các ý tưởng của riêng họ và phân tích chúng một cách phê phán.

Bộ não của họ vẫn hoạt động bình thường như những người tham gia nghiên cứu không có quyền truy cập vào chatbot. Tuy nhiên, những người dùng này, được nghiên cứu gọi là "có năng lực cao", là những ngoại lệ. Họ là những người đã cưỡng lại được sự thôi thúc giao phó công việc trí óc cho AI và vẫn để quan tâm tới chủ đề này.

Một nghiên cứu với các học sinh Thổ Nhĩ Kỳ học toán cũng phát hiện ra rằng cách thức tổ chức công cụ AI ảnh hưởng đáng kể đến việc học. Các nhà nghiên cứu không chỉ thử nghiệm ChatGPT như một gia sư toán học mà còn phát triển công cụ AI của riêng họ để ngăn học sinh giao phó công việc trí óc cho chatbot.

Người dùng "gia sư AI" này đã làm bài kiểm tra tốt như những học sinh không có quyền truy cập vào công nghệ. Điều này cho thấy việc coi thường AI trong bối cảnh học tập và tư duy phản biện nói chung là sai lầm, cũng như việc thể hiện sự nhiệt tình quá sớm.

Đến đây, một câu hỏi quan trọng được đặt ra: các công cụ AI nên được thiết kế như thế nào để chúng có thể hoạt động như gia sư? Nhà tâm lý học Sandra Grinszl tại Đại học Bern đã hoàn thiện một công cụ AI giúp học sinh suy nghĩ.

Công cụ này đảm bảo rằng học sinh chỉ nhận được phản hồi từ chatbot sau khi họ đã trả lời các câu hỏi với trình độ kiến thức hiện tại của mình. AI sẽ tính đến câu trả lời của người dùng và điều chỉnh phản hồi theo trình độ của họ. Cuối cùng, nó sẽ đặt ra các câu hỏi giúp người dùng hiểu. Grinszl tin rằng theo cách này, bà kích thích tư duy tích cực ở học sinh.

Có vẻ như cách này có hiệu quả: phản hồi từ các học sinh cho thấy rằng họ không chỉ đơn giản là chuyển sang chatbot một cách vô thức. Ngoài ra, Grinszl cũng lưu ý thanh thiếu niên hiện nay đang đối xử với AI với sự hoài nghi lành mạnh. Vì vậy, bà không quá lo lắng về sự "ngu hóa" bởi AI.

Vì vậy, trong trường học cũng như trong cuộc sống, quy tắc là: AI có thể được sử dụng để tránh công việc trí óc căng thẳng. Hoặc bạn có thể sử dụng AI để cải thiện tư duy của mình. Năm 2008, tạp chí The Atlantic của Mỹ đã đưa ra tiêu đề: "Google có khiến chúng ta ngu ngốc không?". Chúng ta vẫn đang chờ lời đáp cuối cùng cho câu hỏi này.