Vũ khí thuế quan: Con dao hai lưỡi

Điều đáng nói vào thời điểm này, uy tín của giới kinh tế gia đang xuống thấp vì các dự báo và phân tích sai trước đó, nên sự phản đối của họ không lấn lướt được tiếng nói ủng hộ việc đánh thuế từ nhóm cố vấn thân cận của ông Trump. Để có thể ứng phó trước chính sách thuế của Mỹ, cần nhìn vấn đề từ cả hai phía để biết lợi ích của Mỹ đang nằm ở đâu.

Hai góc nhìn trái ngược

Vì sao các nhà kinh tế phản đối chuyện nâng thuế đánh lên hàng nhập khẩu vào Mỹ? Họ cho rằng thuế cao gây tổn hại nền kinh tế vì giá hàng hóa nhập khẩu sẽ tăng cao, gây áp lực lên lạm phát, kéo giảm sức mua và buộc người tiêu dùng phải chi thêm tiền. 

Họ cũng bác bỏ lập luận cho rằng thuế cao sẽ hỗ trợ sản xuất trong nước, vì chính các nhà sản xuất Mỹ cũng phải nhập nhiều nguyên liệu, linh kiện, nên phải chịu giá đầu vào cao hơn.

Nhà kinh tế đoạt giải Nobel Joseph Stiglitz cho rằng đe dọa đánh thuế của ông Trump làm nhà đầu tư lo ngại, không muốn bung ra làm ăn và có khả năng gây đình lạm, tức nền kinh tế vừa đình trệ vừa lạm phát. 

Sự xem thường các hiệp định đã ký kết (giữa Mỹ, Canada và Mexico đang có hiệp định thương mại tự do, nhưng ông Trump vẫn đe dọa áp thuế cao lên hai nước này) phát ra tín hiệu làm ăn với Mỹ đầy rủi ro, bất trắc.

Ở hướng ngược lại, các nhà tư vấn kinh tế cho ông Trump tin rằng mối quan ngại về sự bất ổn bị thổi phồng. 

Ai cũng cho rằng trước đe dọa đánh thuế, các nước sẽ tìm cách cắt giảm các rào cản cho hàng hóa của Mỹ để xoa dịu; chẳng hạn EU đã phát tín hiệu sẽ giảm thuế nhập khẩu xe Mỹ, Canada và Mexico đều nhượng bộ trước các đòi hỏi của ông Trump. Họ cho rằng thuế nhập khẩu cao là nhằm buộc các nước phải điều chỉnh chính sách để giảm thâm hụt với Mỹ.

Ở đây cần nhắc đến nhân vật được xem là kiến trúc sư cho chính sách thuế của ông Trump - Peter Navarro, cố vấn cao cấp về thương mại. Trả lời phỏng vấn podcast The Daily, Navarro cho rằng nền kinh tế Mỹ vẫn tốt và lạm phát vẫn thấp trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump khi ông áp thuế lên hàng Trung Quốc. 

Điều này, theo Navarro, cho thấy áp thuế cao không gây hậu quả nặng nề như các nhà kinh tế đe dọa. 

Cụ thể, Navarro lập luận Mỹ là thị trường quá quan trọng với nhiều nước, nên họ sẽ tìm cách giảm giá, chấp nhận lợi nhuận thấp hơn chứ không chuyển gánh nặng thuế lên người tiêu dùng. Ông cũng tiên đoán các nhà sản xuất linh kiện xuất khẩu vào Mỹ sẽ tìm cách đưa sản xuất vào Mỹ luôn để tránh thuế.

Navarro được mệnh danh là "diều hâu thương mại" ngay từ nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump. Nhà kinh tế xuất thân từ Harvard này chủ trương đánh thuế lên mọi hàng hóa nhập từ Trung Quốc. 

Nay chính ông chủ xướng loại thuế "đối ứng" (tức nước kia đánh thuế bao nhiêu, Mỹ sẽ trả đũa bấy nhiêu) nhằm giảm thâm hụt thương mại và đẩy mạnh sản xuất trong nước. Nhiệm kỳ đầu, Navarro còn bị những cố vấn nghiêng về kinh tế thị trường trói bớt chân tay, nhưng hiện giờ hầu như không gặp sự chống đối nào.

WTO đánh mất vai trò

Một điều nhiều người thắc mắc, vậy Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) đang ở đâu, sao không can thiệp để Mỹ tự tiện áp thuế lên hàng nhập khẩu các nước. 

Theo quy tắc WTO, các nước có quyền áp thuế lên hàng nhập từ nước khác và mức thuế có thể khác nhau giữa các mặt hàng. Tuy nhiên quy chế tối huệ quốc không cho phép một nước đánh thuế cao lên hàng nước này và thuế thấp cùng mặt hàng đó nhập từ nước kia, trừ trường hợp giữa các nước có ký kết hiệp định thương mại với thuế suất ưu đãi.

Thế nên khi Mỹ bắt đầu áp thuế bổ sung 10% lên hàng Trung Quốc, Trung Quốc đã nhanh chóng kiện Mỹ ra WTO. Đến đầu tháng 4, khi Mỹ dự kiến sẽ đánh thuế kiểu có đi có lại lên hàng hóa nhiều nước với các mức thuế khác nhau để mặc cả, chắc chắn sẽ có những nước kiện Mỹ ra WTO vì họ vi phạm quy chế tối huệ quốc. 

Thế nhưng cơ chế giải quyết tranh chấp tại WTO đã tê liệt từ lâu bởi nhiệm kỳ các thẩm phán trong hội đồng phúc thẩm tranh chấp đã chấm dứt nhưng Mỹ không đồng ý cử người mới thay thế. Tổng giám đốc WTO Ngozi Okonjo-Iweala chỉ biết kêu gọi 166 nước thành viên kiềm chế không đánh thuế trả đũa để tránh "chiến tranh thương mại".

Sòng phẳng mà nói, WTO ra đời để các nước thành viên cam kết giảm thuế, thúc đẩy thương mại tự do, dù giai đoạn đầu các nước đang phát triển đòi phải duy trì thuế cao với một số mặt hàng để hỗ trợ sản xuất trong nước. 

Họ cũng đòi bảo hộ nền sản xuất nông nghiệp nhằm tiến đến tự chủ về lương thực. Một số nước từng được xem là đang phát triển nay đã trở thành những nền kinh tế lớn trên thế giới, nhưng vẫn duy trì hàng rào thuế quan, nhất là với nông sản, dưới sự bảo trợ của WTO.

Chính vì thế, mức thuế nhập khẩu bình quân của các nước hiện rất khác nhau; với các mặt hàng công nghiệp, thuế nhập khẩu bình quân của Mỹ chỉ vào khoảng 2% (3,3% tính mọi loại hàng hóa), trong khi của Ấn Độ lên đến 17% và của EU cũng 5%. 

Chưa hết, ông Trump còn gom thuế nội địa VAT của các nước vào mức "có đi có lại", vì so với mức thuế VAT bình quân 20% ở các nước châu Âu, Mỹ không đánh thuế VAT, chỉ có thuế bán hàng ở cấp tiểu bang.

Phản ứng hay xoa dịu

Hiện các nước hy vọng ở lập luận đe dọa đánh thuế của ông Trump là chiến thuật thương lượng, chứ không phải áp thuế thật. 

Chẳng hạn, thuế nhập khẩu xe gắn máy Harley Davidson từ Mỹ vào Ấn Độ có thể lên đến 100% trong khi xe gắn máy Ấn Độ nhập vào Mỹ chỉ chịu 2,4% thuế. Để xoa dịu ông Trump, Ấn Độ đã tuyên bố giảm thuế nhập khẩu xe Harley, tuy chưa đến mức chỉ còn 2,4% nhưng cũng giảm đáng kể. 

Cả Canada lẫn Mexico đều cam kết sẽ tăng cường giám sát biên giới để giải quyết mối lo của ông Trump về chuyện buôn lậu ma túy và nhập cư trái phép; đổi lại ông Trump tạm hoãn thực hiện đe dọa áp thuế 25% lên hai nước này đến tháng 3. Đến 80% hàng xuất khẩu của Mexico là bán cho Mỹ; tỉ lệ này của Canada cũng lên đến 77%.

Với Trung Quốc, nước đầu tiên chịu thuế bổ sung của ông Trump trong nhiệm kỳ thứ hai, biện pháp đáp trả của họ khá phong phú, từ áp thuế trả đũa đến thương lượng nhập thêm hàng từ Mỹ, nhất là dầu khí và nông sản. 

Với EU, ưu tiên hàng đầu là đa dạng hóa đối tác thương mại để khỏi lệ thuộc vào thị trường Mỹ. Chẳng hạn, EU đang thương thảo để hoàn tất hiệp định thương mại tự do với khối Mercosur (Nam Mỹ). Nhưng cũng như Trung Quốc, EU phải tính đến chuyện tăng nhập khẩu khí đốt hóa lỏng để giảm thâm hụt thương mại với Mỹ.

Năm 2024, Mỹ thâm hụt thương mại hàng hóa với các nước khác lên đến 1.200 tỉ đô la. Khoản thâm hụt này trở thành món vũ khí thương lượng mạnh để ông Trump buộc các đối tác thương mại của Mỹ phải nhượng bộ những chuyện khác. 

Cái họ muốn trên bàn đàm phán là giảm thâm hụt, bảo hộ sản xuất trong nước. Cái họ không muốn là các biện pháp theo họ là gây khó khăn cho hàng hóa Mỹ như thuế VAT đánh lên hàng nhập khẩu, hay các yêu cầu kỹ thuật. 

Thuế nhập khẩu cao sẽ gây khó cho túi tiền của cử tri Mỹ, cũng là điều họ không muốn. Tăng mua hàng hóa, kể cả chi trả cho dịch vụ xuyên biên giới, giảm thuế nhanh hơn theo lộ trình, không loại trừ giảm thuế VAT ở một mức độ nào đó, mở cửa mạnh hơn cho đầu tư nước ngoài, thận trọng với chính sách tỉ giá… là những biện pháp phải tính đến để đối phó với vũ khí thuế của Mỹ. ■