Quy chế tuyển sinh và đào tạo trình độ tiến sĩ từ năm 2009 đến nay trải qua 4 lần sửa đổi, bổ sung, thay đổi. Trong đó quy chế năm 2009 được sửa đổi năm 2012. Đến năm 2017 quy chế mới được ban hành, thay thế các quy chế trước đó. Đến năm 2021 quy chế tuyển sinh và đào tạo trình độ tiến sĩ được ban hành, thay thế quy chế năm 2017.

Quy chế gắt, nghiên cứu sinh giảm

Trong số các lần sửa đổi, ban hành quy chế thay thế, dường như quy chế năm 2017 và 2021 có nhiều tác động đến số lượng nghiên cứu sinh tuyển mới của các trường đại học.

Trong đó quy chế năm 2017 tuy có hiệu lực từ 20-5-2017 nhưng có nội dung quan trọng về công bố bài báo khoa học trên tạp chí quốc tế của nghiên cứu sinh chỉ được áp dụng từ 1-1-2019. Ngay lập tức, số lượng nghiên cứu sinh tuyển mới năm 2019 giảm mạnh so với các năm trước đó.

Các quy định về điều kiện tuyển sinh, công bố quốc tế của các quy chế tuyển sinh và đào tạo trình độ tiến sĩ các năm 2009, 2012 tương đối dễ thở, số lượng nghiên cứu sinh tuyển mới hằng năm rất lớn. Năm 2017 chứng kiến số lượng lịch sử với hơn 3.000 nghiên cứu sinh được tuyển mới. Tuy nhiên số lượng bắt đầu giảm trong nhiều năm sau đó.

Quy chế năm 2017 đưa ra các điều kiện ngặt nghèo hơn trong tuyển sinh, người hướng dẫn, đánh giá luận án tiến sĩ. Trong đó quy định rõ: đối với các khóa tuyển sinh kể từ ngày 1-1-2019 trở đi, để được đăng ký đánh giá luận án ở đơn vị chuyên môn, nghiên cứu sinh phải công bố tối thiểu 2 bài báo về kết quả nghiên cứu của luận án.

Trong đó có 1 bài đăng trên tạp chí khoa học thuộc danh mục các tạp chí ISI-Scopus, hoặc đã công bố tối thiểu 2 báo cáo bằng tiếng nước ngoài trong kỷ yếu hội thảo quốc tế có phản biện, hoặc 2 bài báo đăng trên tạp chí khoa học nước ngoài có phản biện.

Ngay trong năm điều khoản này có hiệu lực, số lượng nghiên cứu sinh sụt giảm mạnh. Trong đó khối trường công lập giảm 31% số lượng so với năm 2018, khối trường ngoài công lập giảm đến 92%.

Trong các năm sau đó, số lượng nghiên cứu sinh tuyển mới có tăng dần nhưng số lượng nghiên cứu sinh tuyển mới vẫn rất thấp, chỉ 26, 27 người so với đỉnh điểm 435 người vào năm 2017.

Quy chế "nới", người làm tiến sĩ tăng

Năm 2021 quy chế tuyển sinh đào tạo tiến sĩ mới được ban hành, thay thế quy chế năm 2017. Các điều kiện để được đánh giá luận án tại đơn vị chuyên môn dễ thở hơn với rất nhiều lựa chọn thay thế, chứ không chỉ có bài báo quốc tế.

Theo đó, là tác giả chính của báo cáo hội nghị khoa học, bài báo khoa học được công bố trong các ấn phẩm thuộc danh mục WoS/Scopus, hoặc chương sách tham khảo do các nhà xuất bản quốc tế có uy tín phát hành, hoặc bài báo đăng trên các tạp chí khoa học trong nước được Hội đồng Giáo sư nhà nước quy định khung điểm đánh giá tới 0,75 điểm trở lên theo ngành đào tạo.

Ngoài ra, nghiên cứu sinh cũng được đánh giá luận án nếu là tác giả chính sách chuyên khảo do các nhà xuất bản có uy tín trong nước và quốc tế phát hành. Các công bố phải đạt tổng điểm từ 2,0 điểm trở lên tính theo điểm tối đa do Hội đồng Giáo sư nhà nước quy định cho mỗi loại công trình, có liên quan và đóng góp quan trọng cho kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án.

Không chỉ vậy, các yêu cầu trên có thể được thay thế bằng minh chứng là tác giả hoặc đồng tác giả của: 1 kết quả nghiên cứu, ứng dụng khoa học, công nghệ đã đăng ký và được cấp bằng độc quyền sáng chế quốc gia, quốc tế; hoặc 1 giải thưởng chính thức của cuộc thi quốc gia, quốc tế được công nhận bởi cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền đối với lĩnh vực nghệ thuật và nhóm ngành thể dục thể thao; có liên quan và đóng góp quan trọng cho kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án.

Số lượng nghiên cứu sinh tuyển mới các năm sau đó đã bắt đầu tăng lên. Trong đó số lượng tuyển mới năm 2023 đã gần bằng năm đỉnh điểm 2017.

Xét về quy mô đào tạo tiến sĩ, năm 2017 vẫn là thời điểm có quy mô đào tạo lớn nhất với hơn 14.000 nghiên cứu sinh.

Tuy nhiên năm 2022 là năm có quy mô đào tạo tiến sĩ thấp nhất trong 8 năm, dù số lượng tuyển mới đã tăng đáng kể so với hai năm trước đó. Năm 2023, dù lượng tuyển mới gần 3.000 nghiên cứu sinh nhưng quy mô đào tạo tiến sĩ vấn thấp hơn nhiều năm trước.

Gần 29.000 tiến sĩ làm giảng viên đại học, mỗi trường có 119 tiến sĩ

Thống kê năm học 2023-2024 cho thấy cả nước có 28.862 tiến sĩ đang làm giảng viên cơ hữu ở các trường đại học. Bình quân mỗi trường có 119 tiến sĩ.