Quan hệ Iran - Mỹ: Từ Biển Đỏ tới bàn đàm phán hạt nhân

Ông Trump, trên tài khoản Truth Social của mình, đã đưa ra "Cảnh báo: Mọi giao dịch mua dầu mỏ hoặc các sản phẩm hóa dầu của Iran phải dừng lại, ngay bây giờ! Bất kỳ quốc gia hoặc cá nhân nào mua bất kỳ lượng dầu các loại từ Iran sẽ phải chịu ngay các lệnh trừng phạt thứ cấp. Họ sẽ không được phép kinh doanh với Mỹ dưới bất kỳ hình thức nào. Cảm ơn sự quan tâm của quý vị đến vấn đề này".

Vấn nạn Houthi

Quyết định trên của ông Trump được đưa ra trong bối cảnh hai bên đang đàm phán một thỏa thuận hạt nhân, bắt đầu từ hôm 12-4. Nguyên do, theo Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth, là Iran đã hỗ trợ phe Houthi tấn công các tàu buôn trong cuộc khủng hoảng Biển Đỏ. 

Cụ thể, Bộ Quốc phòng Mỹ loan báo trên trang chủ của họ ngày 2-5: "Bộ tư lệnh trung tâm Mỹ (Centcom) đã tấn công trả đũa các mục tiêu Houthi do Iran hậu thuẫn trên khắp Yemen kể từ giữa tháng 3. Nỗ lực này nhằm đáp trả các cuộc tấn công liên tục của Houthi vào tàu vận tải thương mại và quân sự của Mỹ trong khu vực".

Phiến quân Houthi thân Iran ở Yemen đã bắt đầu tấn công tàu hàng trên Biển Đỏ từ tháng 11-2023, khởi đầu với vụ ngày 19-11-2023, khi họ chiếm tàu Galaxy Leader. Sự kiện đó khởi đầu cho chiến dịch kéo dài nhiều tháng nhắm vào các tuyến vận tải qua hành lang Biển Đỏ mà hải quân Mỹ mô tả là "cuộc chiến trên biển dữ dội nhất... kể từ Thế chiến 2", theo Time.

Lực lượng người Houthi này, được đặt theo tên một bộ tộc, là tổ chức vũ trang, chính trị và thần học theo nhánh Hồi giáo Zaydi Shiite, ban đầu hoạt động ở tỉnh Sa'dah và tây bắc Yemen, sau đó từ năm 2014, hoạt động trên khắp cả nước. 

Mục đích của họ là phản đối áp bức với người thiểu số Houthi và chống chính sách liên kết với Mỹ và Saudi Arabia của Chính phủ Yemen, theo Le Monde.

Trong và xung quanh khu vực Biển Đỏ, bất chấp những nỗ lực chống trả chung và riêng của Mỹ, phe Houthi ngày càng táo tợn. Trả lời phỏng vấn Đài CBS hôm 16-3, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio cho biết: 

"Trong 18 tháng qua, phe Houthi đã tấn công trực tiếp hải quân Mỹ 174 lần và 145 lần tấn công tàu thương mại. Vì vậy về cơ bản, đây là một băng cướp biển có vũ khí chống hạm chính xác, có điều khiển, và áp dụng hệ thống mãi lộ trên một trong những tuyến đường vận tải quan trọng nhất thế giới".

Chính vì lẽ đó nên mới có giải thích của ông Hegseth ngày 2-5: "Tại Trung Đông, quân đội Mỹ đang bảo vệ lợi ích chung của Mỹ và toàn cầu bằng chiến dịch Rough Rider nhằm làm suy yếu năng lực của nhóm khủng bố Houthi do Iran hậu thuẫn". 

"Kể từ tháng 3, các hoạt động đã leo thang, với việc tăng cường sự hiện diện quân sự tại Trung Đông và triển khai thêm các phương tiện không quân và nhóm tác chiến tàu sân bay Carl Vinson, tăng cường máy bay chiến đấu hiện có và nhóm tác chiến tàu sân bay Harry S. Truman".

Như thế, Mỹ đang duy trì hai nhóm tác chiến tàu sân bay ở khu vực này. Kết quả, theo thông cáo báo chí của Centcom, là số vụ phóng tên lửa của phe Houthi đã giảm 69%, các cuộc tấn công từ máy bay không người lái một chiều giảm 55%. Mỹ còn tấn công cảng Ras ISA để phá hủy khả năng tiếp nhận nhiên liệu ở đây. 

Centcom đánh giá: "Điều này sẽ bắt đầu ảnh hưởng đến khả năng của Houthi không chỉ trong tiến hành các hoạt động mà còn cả trong tạo ra hàng triệu USD doanh thu cho các hoạt động khủng bố". 

Centcom cũng nêu rõ vấn đề lớn hơn: "Iran chắc chắn sẽ tiếp tục hỗ trợ cho phe Houthi. Phe Houthi chỉ có thể tiếp tục tấn công lực lượng của chúng ta với sự hậu thuẫn của chế độ Iran".

Một giải pháp hòa bình?

Trong bối cảnh lực lượng Mỹ từ hơn một năm qua đánh phe Houthi, việc Mỹ ngồi vào đàm phán với Iran từ hôm 12-4 cho thấy ông Trump đang mưu tìm một lợi ích lớn hơn nhiều. Ba ngày trước khi Mỹ và Iran gặp nhau lần đầu, tuần báo Time 9-4 loan tin: 

"Iran và Mỹ sẽ tổ chức đàm phán tại Oman... trong nỗ lực thúc đẩy thương lượng về chương trình hạt nhân đang tiến triển nhanh chóng của Tehran". 

Time cũng bổ sung: "Tổng thống Donald Trump nhất mực yêu cầu đàm phán trực tiếp, tuy nhiên, Bộ trưởng Ngoại giao Iran Abbas Araghchi cho biết ông sẽ nói chuyện gián tiếp thông qua một người trung gian, đặc phái viên Trung Đông của Mỹ Steve Witkoff".

Time cũng cho biết hôm 7-3, ông Trump nói đã gửi một lá thư cho lãnh tụ tối cao Iran, Giáo chủ Khamenei, để tìm kiếm một thỏa thuận hạt nhân mới. Trang web Middleeateye.net 2-5 tóm tắt tình hình đàm phán: 

"Trong ba ngày thứ bảy liên tiếp, các nhà đàm phán từ Mỹ và Iran đã gặp nhau tại Oman để tham gia các cuộc đàm phán chưa từng thấy kể từ thời Obama. Iran đang tìm cách nới lỏng lệnh trừng phạt, trong khi Mỹ muốn ngăn chặn hoạt động làm giàu uranium của Iran, đặc biệt do Israel lo ngại rằng nước Cộng hòa Hồi giáo đang tìm kiếm vũ khí hạt nhân".

Tuy nhiên, cho tới nay, đàm phán có vẻ chưa đi tới đâu. Các bên hiện đã ra về, và tuyên bố cuối cùng của ông Araghchi có thể coi là một lời giải thích ngầm: 

"Về phía Iran, không có thay đổi nào trong quyết tâm của chúng tôi nhằm đảm bảo một giải pháp đàm phán... Chương trình hạt nhân của Iran sẽ mãi mãi hòa bình trong khi vẫn đảm bảo các quyền của Iran được tôn trọng đầy đủ".

Trong thực tế đó, phe Houthi đang hoạt động như một cỗ máy khuấy động tình hình: hôm chủ nhật 4-5 vừa qua, một tên lửa của họ tấn công vào sân bay Ben Gurion ở Tel Aviv, làm gián đoạn giao thông hàng không. 

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã đe dọa sẽ đáp trả. Ông viết trên X sau cuộc họp khẩn cấp: "Trump hoàn toàn đúng! Các cuộc tấn công của Houthi xuất phát từ Iran. Israel sẽ đáp trả".

Có quá nhiều "dích dắc" trong cục diện hiện tại. Tuy không có những đụng độ trực tiếp giữa Iran và Israel như vào tháng 4-2024, nhưng các tay chân thủ hạ vẫn có thể châm ngòi cho một đám cháy lớn, trong khi các ông lớn giấu mặt vẫn không bớt châm dầu.■