Mua sắm vũ khí: Đông Nam Á tìm đối tác mới

Một chiếc là FA-50 Fighting Eagle (Đại bàng chiến đấu) của Hàn Quốc sản xuất đầu thập niên trước bởi hãng KAI (Korea Aerospace Industries), nhằm thay thế các chiếc F-5E và F-5F của Mỹ đã lỗi thời cho không lực Hàn Quốc. 

FA-50 có tốc độ tối đa là 1.825km/g ở độ cao 9.100m, khoảng cách bay tối đa 1.800km, trần bay cao lên tới 14.550m, được trang bị tên lửa không đối không AIM-9 Sidewinder, tên lửa không đối đất AIM-120 AMRAAM, AGM-65 Maverick, tên lửa hành trình Taurus KEPD 350, bom dẫn đường GBU-12, GBU-32 và GBU-38, và bom thường.

FA-50 đối đầu F-16

Thực ra trong khu vực, Indonesia mới là nước "mở hàng" cho máy bay chiến đấu này của hãng KAI: Tháng 5-2011, Indonesia ký hợp đồng trị giá 400 triệu đô la cho 16 chiếc T-50i, tiền thân của FA-50, có các giá treo vũ khí và mô đun súng, tức năng lực tấn công hạng nhẹ. 

Việc giao hàng bắt đầu vào tháng 9-2013 và những chiếc máy bay cuối cùng được giao vào tháng 1-2014.

Tháng 7-2021, KAI xác nhận họ đã được trao hợp đồng trị giá 240 triệu đô la để cung cấp một lô sáu chiếc T-50 khác cùng gói hỗ trợ và hậu cần cho Philippines. Tại Đông Nam Á, KAI còn bán máy bay cho Malaysia và Thái Lan. 

Năm 2023, họ ký với Bộ Quốc phòng Malaysia hợp đồng xuất khẩu 18 chiến đấu cơ đa năng hạng nhẹ FA-50 phiên bản cải tiến có tính năng tiếp nhiên liệu trên không trị giá 920 triệu đô la, giao hàng đợt đầu dự kiến vào năm 2026.

Tháng 9-2015, Chính phủ Thái Lan đã chọn T-50TH, tiền thân của FA-50 mang định danh Thái Lan, cho lực lượng không quân, thay vì Hongdu L-15 của Trung Quốc, để thay thế cho máy bay huấn luyện L-39 Albatros đã cũ. Bốn chiếc T-50TH được giao vào tháng 3-2018.

Các thương vụ này trong khu vực Đông Nam Á cho thấy thị trường máy bay huấn luyện kiêm chiến đấu hạng nhẹ ở khu vực rất sôi nổi, dựa trên tính năng kỹ thuật và vũ khí của các ứng viên, chứ không có chỗ dọn sẵn cho những nguồn cung cấp mặc định theo truyền thống.

Còn chiếc F-16 Fighting Falcon (Chim ưng chiến đấu) do hai hãng General Dynamics và Lockheed Martin của Mỹ sản xuất vào cuối thập niên 1970 thì đã là thứ hàng "nhu yếu phẩm" với nhiều không quân trên thế giới, nhất là từ sau khi các chiếc F-16 của Israel tham gia cuộc ném bom phá hủy lò phản ứng hạt nhân Osiraq của Iraq gần Baghdad vào năm 1981. 

Philippines vừa mới được Chính phủ Hoa Kỳ chấp thuận bán 20 máy bay F-16 này nhằm tăng cường khả năng bảo vệ không phận, cải thiện an ninh khu vực và thúc đẩy khả năng tương tác với các lực lượng đồng minh ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, theo GlobalData, công ty dữ liệu và phân tích.

Theo đó, Philippines sẽ chi khoảng 5,1 tỉ đô la để mua sắm nhiều loại máy bay khác nhau trong 10 năm tới, 79% sẽ dành cho máy bay chiến đấu. 

Udayini Aakunoor, nhà phân tích hàng không vũ trụ và quốc phòng tại GlobalData, nhận xét: "Trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị gia tăng ở Biển Đông, F-16 được kỳ vọng sẽ đóng vai trò răn đe các mối đe dọa an ninh tiềm tàng, đồng thời củng cố khả năng phòng thủ lãnh thổ của quốc gia này". 

"Khả năng không đối không và không đối đất tiên tiến của máy bay F-16 đã được chứng minh trong chiến đấu sẽ cho phép không quân Philippines tiến hành các cuộc tuần tra hiệu quả hơn, đánh chặn các mối đe dọa tiềm tàng và ứng phó với mọi cuộc xâm nhập không phận của mình".

Aakunoor kết luận: "Với việc mua lại F-16, Philippines đang có những bước tiến đáng kể trong hiện đại hóa lực lượng không quân theo chương trình hiện đại hóa quân sự Horizon 3 dài hạn, trang bị cho phi đội máy bay khả năng cần thiết như thiết bị điện tử hàng không tiên tiến và đạn dược dẫn đường chính xác để giải quyết các thách thức an ninh hiện tại và tương lai ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương".

Tất nhiên, việc mua sắm này không gặp trở ngại gì, do lẽ nó nằm trong khuôn khổ Thỏa thuận Hợp tác quốc phòng tăng cường (EDCA) năm 2014. Rộng hơn, theo đài Đức DW 22-5, vào năm ngoái, Philippines đã phê duyệt chương trình nâng cấp lực lượng quân sự trị giá tới 35 tỉ đô la, bao gồm cả kế hoạch mua tàu ngầm đầu tiên. 

Cho đến nay, Hanwha Ocean của Hàn Quốc, Naval Group của Pháp, Navantia của Tây Ban Nha và một liên doanh giữa Fincantieri của Ý và ThyssenKrupp Marine Systems của Đức đã nộp hồ sơ dự thầu.

Tới đây, có lẽ cũng cần mở ngoặc đơn: 

(1) Chuyện gắn bó với những quan hệ truyền thống là điều bình thường, như Mỹ với Philippines suốt từ sau Thế chiến II; 

(2) Song, không vì thế mà Philippines nhất định chỉ chọn mua vũ khí từ nguồn truyền thống Hoa Kỳ; 

(3) Trái lại, họ mở rộng phạm vi mua sắm để tránh không bị "cô độc" hay nghẽn nguồn hàng khi có biến hoặc nguồn cung gián đoạn.

Thị trường Đông Nam Á

Theo hãng tin tình báo Mordor Intelligence, ước tính thị trường quốc phòng Đông Nam Á năm 2025 sẽ có giá trị 15 tỉ đô la, và tiếp tục tăng lên thành 20,52 tỉ đô la vào năm 2030. 

Bối cảnh là tăng trưởng kinh tế mạnh tại một số nước trong khu vực, từ đó nhu cầu tăng khả năng bảo vệ lãnh thổ và lãnh hải, nâng cấp môi trường an ninh... cũng lớn lên: bảo vệ các tài sản thiết yếu, các tuyến đường hàng hải, cảng biển...

Một minh họa bất ngờ cho sự gia tăng chi tiêu quốc phòng này là Singapore, diện tích chỉ 719km2, dân số 6 triệu người, quân đội 55.000 người, song ngân sách quốc phòng năm 2023 lên tới 12,3 tỉ đô la (CIA The World Factbook). Quốc đảo này còn chọn hãng đóng tàu ThyssenKrupp Marine Systems của Đức để đóng thêm hai tàu ngầm Type 218SG, theo DW 22-5.

Được trang bị hệ thống đẩy không phụ thuộc không khí (AIP) chạy bằng pin nhiên liệu, Type 218SG chạy êm và ước tính có thể hoạt động dưới nước mà không cần lặn bằng ống thở từ 28 - 42 ngày. 

Về vũ khí, Type 218SG được trang bị 8 ống phóng ngư lôi 533mm và hai ống phóng ngư lôi 650mm bắn về phía trước, cho phép phóng ngư lôi hạng nặng, tên lửa chống hạm và thủy lôi, cùng một khoang khí ngang để đưa thợ lặn chiến đấu và các đội lực lượng đặc biệt xuống tàu. 

Có thể hiểu tại sao Singapore chọn loại tầu ngầm cỡ trung bình và chuyên hoạt động ở vùng biển nông, chớ không chọn loại tàu lớn hơn, chuyên hoạt động vùng nước sâu.

Trước đó vào tháng 3-2023, Bộ Quốc phòng Singapore đồng ý mua 8 chiến đấu cơ đa nhiệm F-35 II của Mỹ, theo Mordor. Tuy nhiên, cũng có những hạn chế đối với việc bán thiết bị quân sự do Mỹ sản xuất cho Đông Nam Á. 

Về phía cung, Hoa Kỳ thận trọng trong việc bảo vệ công nghệ tiên tiến của họ và chỉ xuất khẩu thiết bị quân sự công nghệ cao cho các đối tác đáng tin cậy nhất. 

Ví dụ, Washington đã chấp thuận yêu cầu của Singapore mua 12 máy bay chiến đấu F-35, song từ chối yêu cầu từ Thái Lan và Indonesia, theo Lowy Institute. Về phía cầu, việc mua vũ khí Mỹ bị hạn chế bởi giá thành cao cùng môt số điều kiện mà Washington có thể áp đặt nếu quan hệ song phương xấu đi. 

Tỉ như, lệnh cấm vận vũ khí mà Washington áp đặt với Jakarta từ năm 1999-2005 hay quyết định đình chỉ viện trợ quân sự cho Campuchia của Hoa Kỳ vào năm 2010 do tranh cãi về nhân quyền.

Trong bối cảnh đó, Nga vẫn là nhà cung cấp vũ khí lớn nhất trong khu vực xét về giá trị - chiếm 25% thị trường Đông Nam Á, dù thị phần của Nga đã và đang giảm dần. 

Dữ liệu từ Viện Nghiên cứu hòa bình quốc tế Stockholm (SIPRI) cho thấy giai đoạn 2004-2019, thiết bị quân sự do Nga sản xuất bán được nhiều trong khu vực do nhận thức rằng hoạt động bán vũ khí của Nga ít bị ràng buộc về mặt chính trị hơn so với nguồn cung cấp phương Tây.

Tuy nhiên, một vài nước trong khu vực lại phiền trách rằng mua vũ khí Nga thì dễ, song phí bảo trì, bảo dưỡng thì cao. Malaysia đã than như vậy khi loan báo chỉ 4 trong 28 máy bay chiến đấu của họ do Nga sản xuất có thể bay. 

Sự suy giảm thị phần của Nga cũng có nguyên nhân là cuộc chiến Ukraine, điều đã hạn chế chuỗi cung ứng cho thiết bị quân sự do Nga sản xuất. Các quan chức khu vực phàn nàn về khó khăn trong việc có được linh kiện của Nga.

Trong bối cảnh đó, thị phần của Trung Quốc tại Đông Nam Á đã tăng lên trong hai thập kỷ qua. Với Bắc Kinh, việc bán vũ khí được sử dụng để làm giảm vai trò an ninh của Washington trong khu vực. 

Một trường hợp điển hình là việc Trung Quốc bán vũ khí cho Thái Lan. Mặc dù là đồng minh theo hiệp ước của Hoa Kỳ, song Bangkok đã chuyển sang Trung Quốc để mua thiết bị quân sự như xe tăng và hệ thống phòng không. 

Trên thực tế, về trị giá, Thái Lan đã mua nhiều vũ khí hơn từ Trung Quốc so với Hoa Kỳ. Tuy nhiên, Trung Quốc có thể gặp phải những rào cản do có tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông. Hơn nữa, vẫn có những nghi ngờ nhất định về phiên bản xuất khẩu thiết bị quân sự của Trung Quốc.

Trong thế cạnh tranh chiến lược giữa các siêu cường hiện nay, để tránh ràng buộc chính trị và do hạn chế về ngân sách, các quốc gia trong khu vực có thể sẽ xem xét các bên tham gia khác như Pháp, Đức và Hàn Quốc, do đó mở ra thị trường vũ khí khu vực cho nhiều đối thủ cạnh tranh hơn.■