Khủng hoảng tài chính ở Vatican

Khi nói đến Vatican, trong đầu nhiều người liên tưởng ngay đến những kho báu vô giá như các thánh đường rộng lớn, các chén thánh bằng vàng, nhà nguyện Sistina, Vương cung thánh đường Thánh Phero… Thế nhưng dưới góc nhìn thuần túy tài chính thì Vatican là một nhà nước đang cạn kiệt tiền mặt.

Thâm hụt ngân sách và quỹ lương

Sở dĩ như vậy là vì Tòa thánh, không giống các quốc gia có chủ quyền khác, không hề thu thuế để trang trải chi tiêu. Thành quốc chỉ dựa vào nguồn thu từ vé tham quan bảo tàng và chi tiêu của khách du lịch.

Ngược lại, Vatican phải chi cho rất nhiều thứ - từ mạng lưới tòa đại sứ khắp thế giới đến một đạo quân dù nhỏ nhưng vẫn tốn kém các vệ binh Thụy Sĩ bảo vệ Giáo hoàng và Vatican. Chi phí duy tu các tòa nhà lộng lẫy cũng lớn không kém.

Thâm hụt ngân sách của Vatican năm 2024 lên đến 83 triệu euro, gấp ba lần cách đây 10 năm. Quỹ hưu trí của Vatican cũng thâm hụt, tính đến năm 2022, hụt đến 631 triệu euro và đến nay có thể lên đến 1,4 tỉ euro. 1/3 tiền quỹ này hiện chôn trong các khoản đầu tư bất động sản khó rút ngay.

Ngày xưa Vatican từng rất giàu có; Tòa thánh có đủ tiền để xây dựng các công trình hoành tráng, thậm chí tài trợ cho các đạo quân Thập tự chinh. 

Giáo hội vào thế kỷ thứ 6 đã nghĩ ra một cách kiếm tiền cực kỳ dễ dàng: ban phát "ơn toàn xá", tức thu tiền của những ai muốn được xóa tội để khi chết đi sẽ được lên thiên đường. Dòng tiền này, dù bị phê phán dữ dội và dẫn tới những phong trào cải cách tôn giáo rồi sẽ trở thành ly giáo và bạo lực vũ trang, vẫn đổ về Vatican cho đến tận thế kỷ thứ 16.

Năm 1929, Giáo hội ký hiệp ước với nhà nước Ý để cho ra đời thành quốc Vatican, một quốc gia độc lập, diện tích chỉ khoảng 44ha nằm giữa thành phố Roma, dân số hiện vào khoảng 900 người. 

Lúc đó, vì không thu thuế, Vatican mới muốn biến thành một trung tâm tài chính bằng cách lập Ngân hàng Vatican để tận dụng lợi thế "nhà nước không đánh thuế" hòng thu hút tiền đầu tư. Trong một thời gian dài, Ngân hàng Vatican và hệ thống tài chính ở đây mang nhiều tiếng không tốt do dính líu tới các vụ xì căng đan rửa tiền, buôn lậu và cả băng đảng mafia.

Nhiều vấn đề

Đến đầu thập niên 2000, vấn đề tiền bạc của Vatican trở nên phức tạp đến nỗi Giáo hoàng Benedict XVI phải thành lập tổ đặc nhiệm giải quyết vấn nạn rửa tiền; Vatican Bank phải bắt đầu công khai báo cáo tài chính thường niên. 

Thế nhưng Giáo hoàng Benedict cũng đành bó tay trước sự phức tạp của vấn đề; đó cũng là lý do chính ngài trở thành giáo hoàng đầu tiên từ chức sau hàng trăm năm. Trước đó, cơ quan giám sát tội phạm tài chính EU đã cảnh báo Vatican phải có biện pháp mạnh để ngăn ngừa nạn rửa tiền và tài trợ cho khủng bố. 

Đầu năm 2013, Ngân hàng trung ương Ý chặn mọi giao dịch điện tử với Vatican làm du khách không thể rút tiền từ máy ATM hay xài thẻ tín dụng ở thành bang này.

Giáo hoàng Francisco đăng quang vào năm 2013 và đã khởi xướng nhiều cải cách quan trọng. Ngài tìm cách hiện đại hóa quy trình sổ sách kế toán của Vatican, vì cho đến lúc đó người ta vẫn ghi sổ sách thu chi của Vatican bằng giấy bút. 

Dưới sự chỉ đạo của ngài, Vatican Bank đóng hàng ngàn tài khoản đáng ngờ. Giáo hoàng còn giảm lương của các hồng y và thuê hãng kiểm toán Deloitte rà soát sổ sách - lần đầu tiên trong lịch sử Vatican có kiểm toán độc lập từ bên ngoài.

Dĩ nhiên giới chức Vatican phản đối; họ cần chi tiêu nhiều thứ, nhưng nay mọi khoản tiền phải thông qua bộ phận tài chính Vatican, bị kiểm toán săm soi, điều theo họ gây chậm trễ và quá nhiêu khê. 

Các hồng y đã họp nhiều lần để tìm cách giải quyết khủng hoảng tài chính nhưng không có kết quả. Vấn đề gay cấn nhất vẫn là quỹ lương hưu cho các vị chức sắc tôn giáo cao tuổi; hiện nghĩa vụ chi trả của quỹ này lên đến 2 tỉ euro, nhưng không có nguồn thu để cân đối. Vatican chỉ còn cách giảm lương, tiền hưu và các chi phí khác. 

Lương của các hồng y hiện ở mức 5.000 euro mỗi tháng, có giảm từ mức 5.500 euro, nhưng chưa đáng kể. Giáo hoàng Francisco chỉ nhận mức lương 2.500 euro/tháng, nhưng thường tặng hết cho các quỹ từ thiện.

Tờ Wall Street Journal cho rằng với những người quan ngại chuyện tài chính của Vatican, họ đang kỳ vọng tân giáo hoàng sẽ vừa là một vị thánh dẫn dắt 1,4 tỉ tín hữu, vừa là một CEO biết quản lý tiền bạc, để giải quyết các vấn nạn tài chính hiệu quả hơn các đời giáo hoàng trước. ■