Đàm phán về chiến tranh Ukraine: Ấn tượng từ một cuộc chạy marathon

Có hai lý do cho việc các đại diện Nga và Ukraine không trực tiếp gặp mặt: (1) Sắc lệnh của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cấm mọi cuộc đàm phán với Nga vẫn còn hiệu lực. (2) Từ lâu Nga đã coi ông Zelensky là "tổng thống quá hạn" và không đánh giá ý đồ đàm phán của đội ngũ Zelensky là nghiêm túc.

Theo định dạng "con thoi" này, các đại diện Mỹ đã gặp nhóm Ukraine trong 5 tiếng ngày 23-3. Ngày 24-3, phía Mỹ và Nga làm việc suốt 12 tiếng, sau đó cho biết một tuyên bố chung về các cuộc tham vấn sẽ được đưa ra vào ngày 25-3. 

Tuy nhiên, đến chiều 25-3 vẫn không có tuyên bố chung nào. Lý do, theo Phó chủ tịch Ủy ban Quốc phòng và an ninh Hội đồng Liên bang (Thượng viện Nga) Sergey Chizhov, là văn kiện chung "không thông qua được do lập trường của Ukraine".

Đến tối 25-3, thay cho tuyên bố chung liên quan đến đàm phán ngưng bắn ở Riyadh, Kremlin phát đi một tuyên bố, ông Zelensky gặp gỡ báo giới và phát biểu video từ Kiev, còn Nhà Trắng đưa ra hai thông cáo báo chí. Tất cả diễn ra riêng lẻ.

Điều kiện để ngưng bắn ở Biển Đen

Tuyên bố chính thức của Nga và thông cáo báo chí của Nhà Trắng đều nói Hoa Kỳ và Nga (và Hoa Kỳ và Ukraine) đã "đồng ý ngừng bắn ở Biển Đen" và các bên sẽ "phát triển các biện pháp" để đảm bảo chấm dứt các cuộc tấn công lẫn nhau vào cơ sở năng lượng và trên biển.

Tuyên bố của Điện Kremlin nhấn mạnh lệnh ngừng bắn trên biển sẽ chỉ có hiệu lực sau khi lệnh trừng phạt đối với Rosselkhozbank "và các tổ chức tài chính khác tham gia hoạt động buôn bán thực phẩm và phân bón quốc tế" được dỡ bỏ, cũng như "dỡ bỏ lệnh trừng phạt với các nhà sản xuất và xuất khẩu thực phẩm và phân bón cùng tàu Nga vận chuyển chúng". 

Tuyên bố của Kremlin cũng nói lệnh cấm tấn công vào cơ sở năng lượng tại Nga và Ukraine trong thời hạn 30 ngày đã được Nga bắt đầu từ ngày 18-3, với khả năng gia hạn và rút khỏi thỏa thuận trong trường hợp một trong hai bên không tuân thủ.

Thông cáo báo chí của Washington về kết quả đàm phán với Nga nêu rõ: Hoa Kỳ và Nga đã nhất trí đảm bảo an toàn hàng hải, loại trừ việc sử dụng vũ lực và ngăn chặn việc sử dụng tàu thương mại cho mục đích quân sự ở Biển Đen. 

Mỹ sẽ "hỗ trợ Nga khôi phục khả năng tiếp cận thị trường toàn cầu về sản phẩm nông nghiệp và phân bón của Nga, giảm chi phí bảo hiểm hàng hải, cải thiện khả năng tiếp cận các cảng và hệ thống thanh toán để tiến hành các hoạt động này".

Thông cáo báo chí của Washington về kết quả đàm phán với phái đoàn Ukraine chỉ khác tuyên bố về cuộc làm việc với phái đoàn Nga ở hai điểm: 

(1) Sự hiện diện của một điều khoản nêu rằng "Washington cam kết tạo điều kiện thuận lợi cho việc trao đổi tù nhân, thả những thường dân bị giam giữ và trả lại những trẻ em Ukraine bị di dời cưỡng bức". 

(2) Không có điều khoản nào về việc tạo điều kiện khôi phục xuất khẩu nông sản của Nga. Các nội dung còn lại tương tự như trong thông cáo báo chí về phía Nga.

Sau các văn kiện trên, ngày 25-3, Tổng thống Mỹ Trump cũng cho biết Hoa Kỳ đang xem xét "năm hoặc sáu điều kiện" mà Nga đưa ra cho lệnh ngừng bắn ở Biển Đen, theo CNN.

Về phía Ukraine, trong phát biểu video tối 25-3, ông Zelensky nói Ukraine đã nhất trí với Hoa Kỳ rằng lệnh ngừng bắn (30 ngày) tại các cơ sở năng lượng sẽ bắt đầu vào 25-3 (trong khi Nga cho rằng thỏa thuận ngừng bắn vào các cơ sở năng lượng đã có hiệu lực kể từ ngày 18-3, ngay sau điện đàm Trump - Putin). 

Khác biệt này được ông Zelensky nhận định là do Nga "bắt đầu thao túng" các thỏa thuận chấm dứt hoạt động thù địch ở Biển Đen và các cơ sở năng lượng.

Ông nói thêm rằng sẽ yêu cầu Tổng thống Trump cung cấp vũ khí cho Ukraine và áp lệnh trừng phạt đối với Nga nếu nước này vi phạm lệnh ngừng bắn. Trong cuộc làm việc với báo giới cùng ngày, ông Zelensky cũng cho biết phía Mỹ sẽ giám sát các thỏa thuận ở Saudi và các nước thứ ba cũng có thể tham gia giám sát. Nước thứ ba này, theo ông, có thể là Saudi hoặc Thổ Nhĩ Kỳ.

Ấn tượng kép

Các tuyên bố được phát đi của các bên tham gia đàm phán đều để lại ấn tượng kép.

Một mặt, có vẻ như các bên đã đồng ý về các vấn đề then chốt (ngừng tấn công vào cơ sở năng lượng và trên biển). Mặt khác, việc bắt đầu thực hiện các thỏa thuận này lại gắn liền với rất nhiều điều kiện. 

Chẳng hạn, để có thể ban hành lệnh hoãn tấn công vào lĩnh vực năng lượng, cần xây dựng cơ chế tạm hoãn. Và để bắt đầu lệnh ngừng bắn trên biển, Hoa Kỳ cần phải dỡ bỏ một phần lệnh trừng phạt đối với Nga (ít nhất, đó là những gì Kremlin yêu cầu).

Ngoài ra còn có lập trường của Matxcơva là cần phải kiểm tra hàng hóa trên tàu của phía Ukraine để ngăn chặn việc vận chuyển vũ khí, và lập trường của Kiev là tàu quân sự Nga không thể đi vào phía tây Biển Đen. Không rõ Ukraine có đồng ý với yêu cầu nêu trên của Nga, cũng như Nga có đồng ý với đòi hỏi của Kiev hay không.

Dẫu sao, theo nhận định của cổng thông tin Ukraine Strana.news, nếu người Mỹ, để đổi lấy lệnh ngừng bắn trên biển, thực sự dỡ bỏ các lệnh trừng phạt được nêu trong tuyên bố của Matxcơva, thì diễn biến này rõ ràng có "ý nghĩa thực tiễn to lớn" đối với Matxcơva. 

Xuất khẩu thực phẩm là nguồn thu nhập rất lớn của Nga, nên việc dỡ bỏ các hạn chế sẽ củng cố đáng kể tính bền vững cho nền kinh tế Nga. Về phía Ukraine, hiện hoạt động vận chuyển tại các cảng của Ukraine đang diễn ra mà không có bất kỳ hạn chế nào, hoạt động quân sự cũng không gây tác động nghiêm trọng nào đến hiện trạng này. 

Vì vậy, khi đồng ý ngừng bắn trên biển, Nga không mất gì mà còn được lợi rất nhiều (ngược lại, Ukraine phải ngừng pháo kích vào các cảng nếu thỏa thuận bắt đầu có hiệu lực), cổng thông tin trên nhận định.

Tuy nhiên, vẫn chưa biết chắc chắn liệu Hoa Kỳ có đồng ý thực hiện điều kiện của Nga để dỡ bỏ lệnh trừng phạt theo hình thức mà Matxcơva yêu cầu hay không.

Việc Nga và Hoa Kỳ đã đàm phán suốt 12 giờ ngày 24-3 cho thấy có lý do để tin rằng có nhiều vấn đề rộng hơn đang được thảo luận chứ không chỉ là lệnh ngừng bắn ở Biển Đen hay lệnh tạm dừng tấn công vào cơ sở năng lượng. Có khả năng các biến số rộng hơn cho một giải pháp hòa bình và tiến tới lệnh ngừng bắn, mà Ukraine đã đồng ý và Nga đã đặt ra các điều kiện riêng, đang được thảo luận.

Tình hình thực hiện các thỏa thuận ngừng tấn công vào các cơ sở năng lượng và trên biển sẽ là chỉ số quan trọng cho thấy liệu có triển vọng kết thúc nhanh chóng cuộc chiến hay không. Nếu thất bại trong lệnh ngừng bắn này, đàm phán hòa bình sẽ một lần nữa bị nhấn chìm trong thất bại của những lời cáo buộc lẫn nhau.■