Cúm mùa 2025 có gì mới?

Cúm là bệnh do vi rút cúm (Influenza virus) thuộc họ Orthomyxoviridae gây ra, với hai nhóm phổ biến gồm A (chiếm khoảng 75% ca bệnh, có khả năng lây nhiễm cao) và B (chiếm khoảng 25%).

Đầu tháng này, thông tin ngôi sao Đài Loan Từ Hy Viên qua đời tại Nhật Bản ở tuổi 49 do biến chứng của cúm A cho thấy mức độ nghiêm trọng của bệnh. Tại Mỹ, theo dữ liệu của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC) trong báo cáo giám sát hằng tuần FluView mới nhất vào ngày 1-2, hoạt động của bệnh cúm vẫn ở mức cao và tiếp tục gia tăng trên khắp cả nước. 

CDC ước tính đã có ít nhất 24 triệu ca bệnh, 310.000 ca nhập viện và 13.000 ca tử vong trong mùa cúm này. Các ca nhập viện bắt đầu tăng đột biến sau kỳ nghỉ lễ và tiếp tục tăng, đặc biệt ở trẻ em và người trên 65 tuổi. Trước đó, mùa cúm 2023-2024 được đánh giá "tương đối nghiêm trọng" khi gây ra khoảng 40 triệu ca bệnh và 28.000 ca tử vong.

Tại châu Á, Nhật Bản đang phải vật lộn với một trong những đợt bùng phát cúm tồi tệ nhất trong nhiều thập kỷ kể từ năm 1999. 

Theo Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật, hơn 300.000 trường hợp đã được báo cáo tại 5.000 cơ sở y tế vào cuối tháng 12-2024, tương đương trung bình 64,39 bệnh nhân trên mỗi cơ sở, cao gấp đôi ngưỡng cảnh báo là 30. Những số liệu trên cho thấy cúm mùa đang diễn biến phức tạp tại nhiều khu vực trên thế giới.

Điều quan tâm lúc này là liệu cúm mùa năm 2024-2025 có đang diễn biến bất thường so với các mùa cúm trước?

Cúm mùa 2025 có gì mới?

Tại Mỹ, cúm mùa có xu hướng đạt đỉnh vào khoảng tháng 12 đến tháng 2, sau đó bắt đầu giảm dần vào tháng 4, thậm chí là tháng 5. Mùa cúm năm 2024-2025 đến muộn hơn, được cho là do có một phần ảnh hưởng của hiện tượng La Nina đến muộn, khiến mùa đông lạnh hơn tại nhiều khu vực. Nhiệt độ thấp làm suy giảm hệ thống miễn dịch. Mùa đông khiến mọi người dành nhiều thời gian hơn trong nhà hoặc đi du lịch và tụ tập trong kỳ nghỉ lễ tạo điều kiện cho vi rút lây lan.

Các mô hình mùa cúm thông thường bị thay đổi bởi đại dịch COVID-19. Mùa cúm 2020-2021, 2021-2022 có số ca cúm thấp kỷ lục. Điều này được cho là do việc sử dụng rộng rãi khẩu trang; rửa tay và khử trùng tay; làm việc, học tập từ xa và giãn cách xã hội, được áp dụng để ngăn chặn COVID-19 và cũng có hiệu quả chống lại sự lây lan của cúm. 

Tuy nhiên, sự gián đoạn này cũng dẫn đến giảm khả năng miễn dịch cộng đồng chống lại cúm. Việc COVID-19 được khống chế và các biện pháp phòng bệnh trên bị dỡ bỏ đã làm tăng nguy cơ bùng phát dịch cúm.

Mô hình cúm năm nay được dự báo có xu hướng giống mô hình cúm 2019-2020, khi các ca bệnh tăng nhanh vào đầu tháng 12 và có ba "đỉnh" xảy ra vào đầu tháng 1, giữa tháng 2 và cuối tháng 3. 

Jasmine Reed, người phát ngôn của CDC, cho biết vào đầu tháng 12-2024: "Mặc dù không có hai mùa cúm nào giống hệt nhau, nhưng mức tăng hoạt động cúm mà chúng ta đang thấy hiện nay nằm trong phạm vi đã thấy trong các mùa trước về mặt thời gian. Hoạt động dự kiến sẽ tiếp tục tăng trong nhiều tuần và duy trì ở mức cao trong nhiều tuần hoặc nhiều tháng".

Mức độ nguy hiểm của mùa cúm hiện tại phụ thuộc vào chủng cúm chủ yếu đang lưu hành, khả năng miễn dịch của mọi người và hiệu quả của vắc xin cúm. Báo cáo mới nhất của CDC Hoa Kỳ cho thấy cúm A (chủ yếu là các chủng H3N2 và H1N1) và cúm B là tác nhân chính và tương tự như các mùa cúm trước đó. 

Không có ca cúm A (H5) mới nào và chưa phát hiện thấy sự lây truyền từ người sang người của chúng. CDC đã báo cáo trường hợp duy nhất trong mùa cho đến nay về một người có biến thể chủng A khác: A(H1N2)v. (Chữ "v" có nghĩa là đây là biến thể đã biết của vi rút cúm và không được coi là mới.)

Vi rút cúm liên tục biến đổi khiến hiệu quả của vắc xin cúm có thể thay đổi theo từng năm, dao động từ 19% đến 60%. Tất cả vắc xin cúm mùa 2024-2025 đều được thiết kế để chống lại ba chủng cúm: cúm A (H1N1), cúm A (H3N2) và cúm B. 

Dựa vào dữ liệu mùa cúm năm 2024 ở Nam bán cầu trước đó, vắc xin cúm có hiệu quả nhất đối với cúm A (H3N2) (hiệu quả 36,5%) và A (H1N1) (hiệu quả 37,1%). Hiệu quả chống lại cúm B không được ước tính do lưu thông thấp. Các chuyên gia ước tính vắc xin cúm ở Bắc bán cầu sẽ giúp giảm nguy cơ nhập viện do cúm khoảng 35%, thấp hơn mức 42% của mùa trước nhưng vẫn nằm trong phạm vi thông thường.

Một nghiên cứu đánh giá hiệu quả của vắc xin cúm đối với các ca nhập viện và tại khoa cấp cứu hoặc chăm sóc khẩn cấp cho trẻ em, thanh thiếu niên và người lớn trong mùa cúm 2023-2024 cho thấy vắc xin cúm vẫn có tác dụng bảo vệ chống lại các bệnh liên quan đến cúm ở mọi cơ sở chăm sóc sức khỏe và mọi nhóm tuổi. Nghiên cứu đăng trên Oxford Academic tháng 12-2024 sử dụng dữ liệu tại 8 tiểu bang từ tháng 10-2023 đến tháng 4-2024.

Tỉ lệ tiêm vắc xin cúm, tính đến cuối tháng 12-2024, ở người lớn và phụ nữ mang thai tương tự như tỉ lệ được ghi nhận cùng thời điểm trong mùa cúm năm ngoái. Tỉ lệ tiêm vắc xin ở trẻ em thấp hơn một chút so với mùa trước. Tính đến ngày 28-12-2024, dưới 42% trẻ em đã tiêm vắc xin cúm trong mùa này so thời điểm này năm ngoái là gần 45%.

Những phân tích trên cho thấy tại thời điểm hiện tại, mùa cúm 2024-2025 "không khác mấy so với những con số chúng ta đã thấy trước đại dịch" - tiến sĩ Rabia de Latour, Trung tâm y tế NYU Langone Health, nói với CBS News ngày 6-2.

Bộ Y tế Việt Nam ngày 8-2 cũng cho biết các ca mắc cúm hiện tại "không thay đổi về độc lực", chủ yếu là cúm A/H1N1, A/H3N2 và cúm B, và nhấn mạnh "người dân không nên chủ quan trong việc phòng bệnh".

Với khả năng biến đổi theo mùa cao cùng với số lượng ca bệnh tăng nhanh chóng trong thời gian ngắn, vi rút cúm vẫn tiềm ẩn nhiều mối nguy. Do vậy, các chuyên gia cho biết hiện vẫn chưa rõ nửa sau mùa cúm sẽ diễn biến như thế nào và còn quá sớm để biết mức độ nghiêm trọng so với các mùa trước. 

Như tiến sĩ David Janz, giám đốc dịch vụ chăm sóc y tế quan trọng tại Trung tâm Y tế đại học ở New Orleans, nói với TODAY.com: "Chúng ta còn một chặng đường rất dài phải đi với mùa cúm này".

Khó dự đoán

Một người có thể đồng nhiễm nhiều loại vi rút cùng lúc. Điển hình, nhiễm đồng thời hai loại vi rút (như SARS-CoV-2 và cúm) có thể làm trầm trọng thêm mức độ của bệnh và làm phức tạp thêm việc quản lý lâm sàng.

Một nghiên cứu công bố tháng 1-2025 trên tập san BioMed Central về nhiễm trùng đồng thời SARS-CoV-2 và cúm A/B ở những bệnh nhân mắc COVID-19 từ tháng 12-2019 đến tháng 7-2024 cho thấy: tỉ lệ đồng nhiễm với cúm A cao hơn cúm B ở bệnh nhân SARS-CoV-2. 

Ở những bệnh nhân bị nhiễm đồng thời cả vi rút SARS-CoV-2 và vi rút cúm A, các triệu chứng về đường hô hấp như viêm phổi, nhiễm trùng xoang, viêm phế quản có thể trầm trọng thêm, làm tăng nguy cơ suy hô hấp nặng và tử vong.

Chẩn đoán đồng nhiễm cũng là một vấn đề lớn trong các cơ sở lâm sàng. Một yếu tố khó đoán khác là sự kết hợp giữa vi rút cúm mùa và cúm gia cầm (H5N1). Mặc dù chưa ghi nhận trường hợp nào trong mùa cúm năm nay, song sự gia tăng nhanh chóng các ca bệnh ở cả động vật và con người khiến một số chuyên gia lo ngại về nguy cơ bùng phát rộng hơn của loại vi rút mới có khả năng gây ra đại dịch.

Vật liệu di truyền của vi rút cúm có khả năng hoán đổi và tái tổ hợp để tạo ra một loại vi rút chứa các đặc điểm của cả hai loại vi rút mẹ, khiến nó dễ lây truyền và độc lực hơn. Liệu sự tái tổ hợp như vậy có thể xảy ra nếu một người bị nhiễm cả vi rút cúm gia cầm H5N1 và cúm theo mùa cùng một lúc, dẫn đến phiên bản H5N1 dễ lây truyền hơn ở người? Các chuyên gia cho biết điều đó chắc chắn có thể xảy ra.

Cuối cùng, biện pháp hiệu quả nhất hiện nay để ngăn ngừa những mối nguy hiểm nêu trên là tăng tỉ lệ tiêm vắc xin phòng cúm cũng như các tác nhân gây bệnh khác. Một cuộc khảo sát quốc gia năm 2024 tại Mỹ về thái độ và hành vi với bệnh cúm, COVID-19, RSV và bệnh phế cầu khuẩn, công bố tháng 9-2024 cho biết: Trong 1.160 người lớn trên 18 tuổi, 67% tin rằng tiêm vắc xin cúm hằng năm là cách tốt nhất để bảo vệ khỏi các ca nhập viện và tử vong liên quan đến cúm. Tuy nhiên, chỉ có 38% cho biết họ chắc chắn có kế hoạch tiêm vắc xin cúm. Ngược lại, 45% cho biết họ không có kế hoạch tiêm hoặc không chắc chắn liệu mình có tiêm hay không.

Những lo ngại được đưa ra gồm tác dụng phụ của vắc xin (40%), niềm tin rằng vắc xin không có tác dụng tốt (30%) và lo ngại về việc bị ốm do vắc xin (29%). Điều này cho thấy nếu tạo được niềm tin và tuyên truyền tốt hiệu quả của vắc xin, nâng cao tỉ lệ tiêm chủng thì nhiều khả năng sẽ giảm tỉ lệ mắc cúm mùa trong nửa sau của mùa dịch và ngược lại.

Cúm mùa 2024-2025 đang trong giai đoạn căng thẳng và khó dự đoán được mức độ nghiêm trọng. Do vậy, để chủ động bảo vệ bản thân và gia đình, chúng ta cần thực hiện các quy định để tránh lây nhiễm bệnh cũng như tiêm phòng vắc xin kịp thời. Đây là những cách đơn giản, thiết thực hiện nay để ngăn ngừa cúm mùa hiệu quả.