Bàn cờ thế mới ở Syria

Việc tiểu vương Qatar sang Syria có thể hiểu như là một hình thức tấn phong nhân vật al-Sharara, vốn là thủ lĩnh của phái Hayat Tahrir al-Sham (HTS), từng là một nhánh phân bộ Syria của tổ chức (khủng bố) al-Qaeda, đã cầm đầu vụ lật đổ chế độ Bashar al-Assad hôm 8-12-2024. Đây cũng là thể hiện quốc tế đầu tiên của nhà nước mới ở Syria từ sau khi al-Assad bị lật đổ.

Qatar và chính quyền Syria

Tiểu vương Qatar Sheikh Tamim dẫn đầu phái đoàn cấp cao bao gồm các bộ trưởng quốc phòng và ngoại giao. Ông nhấn mạnh trong cuộc gặp ông al-Sharaa về "nhu cầu cấp thiết phải thành lập một chính phủ đại diện cho mọi tầng lớp nhân dân Syria". 

Có thể hiểu một chính phủ như vậy cần bao gồm mọi phe phái nổi dậy từng góp phần đánh đuổi al-Assad. (Ông al-Sharaa được bổ nhiệm làm tổng thống tạm quyền sau cuộc họp của các lãnh đạo phe nổi dậy hôm 24-12-2024, theo The Guardian).

Thông tấn xã QNA của Qatar thuật lại qua bài viết tựa đề "Qatar và Syria: Sự ủng hộ anh em vững chắc và sự hỗ trợ và giúp đỡ không giới hạn". QNA khoe rằng "Nhà nước Qatar là nước đầu tiên trao đổi ở cấp cao với chính quyền mới Syria". 

Cụ thể là chuyến thăm và làm việc với "Tổng tư lệnh chính quyền mới Syria tại Cung điện Nhân dân ngay từ hôm 16-1 của Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Sheikh Mohammed bin Abdulrahman bin Jassim Al Thani".

Trong cuộc họp, hai bên đã xem xét lại mối quan hệ hợp tác giữa hai nước và các cách thức hỗ trợ và phát triển chúng, đồng thời thảo luận về những diễn biến mới nhất ở Syria, bên cạnh một số chủ đề cùng quan tâm. 

Ông Al Thani nhắc lại lập trường của Qatar về ủng hộ sự thống nhất, chủ quyền và độc lập của Syria, cũng như xây dựng và phát triển đất nước, bao gồm "xây dựng một nhà nước có thể chế và luật pháp".

Trong cuộc họp báo chung với ông al-Sharaa, ông Al Thani nói Qatar hoan nghênh những bước đi tích cực của chính quyền mới ở Syria trong việc bảo vệ sự an toàn của người dân, sự ổn định của các thể chế nhà nước và đảm bảo tính liên tục của các dịch vụ công. 

QNA cũng hé lộ một thực tế quan hệ hai nước: "Ông (Al Thani) cũng bày tỏ niềm vui lớn lao khi được đến Damascus và nối lại quan hệ Qatar-Syria sau khoảng 13 năm gián đoạn, đồng thời nhấn mạnh sự ủng hộ liên tục của Qatar với nhân dân Syria anh em".

Chuyện gì đã khiến hai nước gián đoạn quan hệ trong 13 năm? Song song với sự trỗi dậy kinh tế ngoạn mục, tuy chỉ là một nước nhỏ ở vùng Vịnh (2,7 triệu dân), Qatar lại là thế lực tiên phong hà hơi tiếp sức cho Mùa xuân Ả Rập. 

Tiến sĩ Aybars Görgülü, tác giả nghiên cứu "Qatar và cuộc khủng hoảng Syria", nhận định rằng Qatar đã cố gắng đóng vai trò là người hòa giải trong các cuộc khủng hoảng, ủng hộ chọn lựa của người dân trong khu vực.

Trong giai đoạn hỗn loạn đó, Thổ Nhĩ Kỳ trở thành một trong những đối tác thân cận nhất của Qatar. Hai quốc gia này, không muốn Syria trở thành nguồn xung đột và tranh chấp liên tục giống như Iraq, đã bắt đầu ủng hộ phe đối lập chống lại chế độ Assad. 

Lấy sức mạnh từ vị thế này, Qatar không chỉ ủng hộ các tác nhân phi nhà nước và phong trào quần chúng vốn đang ngày càng trở nên quan trọng trong Mùa xuân Ả Rập, mà còn ủng hộ cả "diễn ngôn đối lập chính trị" do làn sóng thay đổi này tạo ra. Nhận định của tiến sĩ Görgülü góp phần giải thích Qatar 13 năm "bất mộ" Syria thời ông Assad.

Điều này cũng giải thích tại sao hết thủ tướng tới quốc vương Qatar tới tấp bay sang Syria gặp chánh quyền mới, mang theo những hỗ trợ tinh thần và vật chất. Trong chuyến thăm, Thủ tướng Al Thani cho biết Qatar hy vọng Hoa Kỳ sẽ dỡ bỏ vĩnh viễn các lệnh trừng phạt với Syria và đơn giản hóa việc cung cấp viện trợ cho người dân Syria. 

Thủ tướng Al Thani cũng bày tỏ hy vọng cộng đồng quốc tế sẽ tìm cách dỡ bỏ vĩnh viễn các lệnh trừng phạt với Syria, kêu gọi các tổ chức quốc tế hợp tác để đảm bảo cuộc sống bình thường trở lại ở đây.

Các đe dọa cũ và mới

Hôm 5-1, một phái đoàn cấp cao trong chính quyền mới Syria đã đến thăm Doha, bao gồm bộ trưởng ngoại giao, quốc phòng và giám đốc tình báo quốc gia. Là một nước đã nhiều năm ân oán với các láng giềng thù địch cố cựu, trong đó có Israel và vấn đề cao nguyên Golan, hoặc bị các láng giềng khác dòm ngó, Syria nay sẽ phải rất khéo léo trên trường quốc tế.

Phe al-Assad mới bị lật đổ, hậu họa vẫn còn, tay chân ông này biết đâu sẽ trở thành đội quân thứ năm, chuyển từ cầm quyền sang nổi dậy. 

Thật vậy, chỉ hai tuần sau khi chế độ al-Assad sụp đổ, Lãnh tụ tối cao Iran Ali Khamenei đã báo trước sự trỗi dậy của "một nhóm mạnh mẽ, đáng kính" ở Syria, mà theo kênh Al Arabya 3-2, được hiểu rộng rãi là tín hiệu cho thấy Tehran có kế hoạch thành lập một lực lượng ủy nhiệm mới ở Syria.

Quan trọng hơn hết, thúc hối trước mắt là yêu cầu đặt ra cho chính quyền của ông al-Sharaa: nếu kết thúc giai đoạn chuyển tiếp như dự kiến vào tháng 3 tới thì trong tình hình này làm sao bàn giao, và bàn giao cho ai?

Trong cuộc họp của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc hôm 20-1 về ngưng bắn ở Gaza và việc thành lập chính phủ mới ở Lebanon và Syria, đại diện Syria đã nhận xét rằng một "bản đồ lịch sử của Israel" mà Israel trưng ra, cho thấy một phần lãnh thổ Syria, Jordan, Lebanon và Bờ Tây nằm trong biên giới Israel, "sẽ không đóng góp cho hòa bình". 

Ông nói điều này phản ánh ý định tiếp tục chiếm đóng và cách tiếp cận thù địch của Israel. Syria không định tham gia bất kỳ cuộc xung đột mới nào, nhưng họ sẽ không từ bỏ quyền của mình với cao nguyên Golan bị chiếm đóng, ông nói. 

Đại diện Syria nói thêm: "Khu vực của chúng tôi đang chứng kiến sự chuyển đổi chính trị lớn sẽ có tác động đến các quốc gia trong khu vực trong nhiều thập kỷ tới".

Xui xẻo cho Syria là nay có thêm địch thủ mới bên cạnh Israel: khi chế độ thay đổi, đồng minh cũ rất dễ trở thành kẻ thù mới. Nay ở Syria là một chính quyền lật đổ al-Assad, Iran không thể hoan nghênh hay ngồi yên. 

Sự sụp đổ của al-Assad đánh dấu một bước lùi lớn với Tehran, quốc gia đã hỗ trợ chế độ của ông này bằng viện trợ tài chính và quân sự kể từ khi cuộc xung đột bắt đầu vào năm 2011.

Kể từ khi al-Assad bị lật đổ, các quan chức cấp cao của Iran đã nhiều lần đưa ra tuyên bố thù địch đối với ban lãnh đạo mới của Syria. Cuối tháng 12, Iran còn hy vọng có thể lật lại cục diện ở Syria và tiếp tục tấn kích Israel từ đó. 

Ali Akbar Ahmadian, người đứng đầu Hội đồng An ninh quốc gia tối cao Iran, loan báo một nhóm mới sẽ nổi lên ở Syria để chống Israel sau khi ông al-Assad ra đi: "Với việc chế độ Zionist chiếm đóng các vùng lãnh thổ của Syria, một cuộc kháng chiến mới đã ra đời và sẽ thể hiện rõ trong những năm tới" (Al Arabyia 31-12-2024).

Thứ hai tuần rồi 3-2, đến lượt Tư lệnh Lực lượng Vệ binh cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) Hossein Salami cảnh cáo: "Ở Syria... kẻ thù đã đạt được mục tiêu của chúng, nhưng tình hình sẽ không tiếp tục như vậy nữa. Tên lửa của chúng tôi có thể tấn công bất kỳ mục tiêu nào của kẻ thù trong khu vực và vượt qua hệ thống phòng thủ tên lửa của kẻ thù". 

Tất nhiên, Syria nay đã đổi phe, nên đã có những đồng minh mới, và những đe dọa của Iran đã bị Liên đoàn Ả Rập chỉ trích: "Những tuyên bố của Iran nhằm mục đích kích động xung đột giữa người dân Syria" (Al Arabiya 3-2).■