Trong các cuộc gặp với lãnh đạo cấp cao Việt Nam tại Hà Nội, Thủ tướng Ishiba Shigeru đều nhấn mạnh một thông điệp: Nhật Bản sẽ đồng hành với Việt Nam trong kỷ nguyên mới, hỗ trợ Việt Nam phát triển kinh tế - xã hội và thực hiện hai mục tiêu 100 năm vào các năm 2030, 2045.

Cụ thể hóa cam kết

Như một minh chứng cụ thể, tại cuộc hội đàm ngày 28-4 Thủ tướng Ishiba Shigeru và Thủ tướng Phạm Minh Chính đã nhất trí xác định hợp tác khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao là trụ cột mới của quan hệ song phương. Điều này dựa trên cơ sở sự tương đồng về chiến lược phát triển dựa trên khoa học công nghệ, chuyển đổi số giữa hai quốc gia trong những năm tới.

Chuyến thăm lần này còn chứng kiến nhiều kết quả mà nếu triển khai sẽ thúc đẩy tương lai đồng sáng tạo giữa hai nước trong khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Trước sự chứng kiến của hai Thủ tướng vào ngày 28-4, hai văn kiện hợp tác đã được trao liên quan hợp tác nghiên cứu và phát triển ngành bán dẫn, đào tạo nguồn nhân lực cho lĩnh vực.

Cụ thể, với mục tiêu Việt Nam sẽ có 50.000 chuyên gia ngành bán dẫn đến năm 2030, Nhật Bản sẽ góp phần hiện thực hóa bằng việc cùng Việt Nam thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực về bán dẫn thông qua hợp tác với các cơ sở giáo dục đại học - trong đó bao gồm Trường đại học Việt - Nhật, các trường cao đẳng kỹ thuật và các viện nghiên cứu. 

Mục tiêu ban đầu là tiếp nhận khoảng 250 nghiên cứu sinh tiến sĩ của Việt Nam trong lĩnh vực bán dẫn, hướng tới đào tạo 500 người có trình độ tiến sĩ trong ngành này. Sự hỗ trợ được triển khai thông qua chương trình nghiên cứu chung quốc tế của Dự án hợp tác khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo Nhật Bản - ASEAN (NEXUS).

Để tăng cường gắn kết và trao đổi, học hỏi kinh nghiệm, hai nước sẽ thúc đẩy Chương trình nghiên cứu khoa học Sakura về giao lưu nhân lực thế hệ mới trong lĩnh vực khoa học công nghệ tiên tiến bao gồm lĩnh vực bán dẫn. 

Nhật Bản cũng sẽ hỗ trợ Việt Nam trong việc nâng cao năng lực nghiên cứu trong lĩnh vực bán dẫn thông qua đồng tài trợ cho các dự án hợp tác nghiên cứu chung về bán dẫn trong khuôn khổ Chương trình NEXUS, cũng như nghiên cứu khả năng hợp tác trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI), lượng tử...

Ngoài các cam kết cụ thể trên, dự kiến hai nước sẽ tái khởi động cơ chế Ủy ban hỗn hợp về khoa học và công nghệ vào năm 2026. Đây sẽ là cơ chế không chỉ thúc đẩy hợp tác trong khoa học công nghệ mà còn theo dõi việc triển khai, góp phần tham mưu cho các lãnh đạo, nhất là khi Nhật Bản và Việt Nam đang hướng tới các cuộc gặp gỡ thường xuyên hơn nữa giữa hai Thủ tướng.

Tận dụng trí tuệ Việt Nam tại Nhật Bản

Từ Tokyo, GS Nguyễn Lê Minh thuộc Viện Khoa học và Công nghệ tiên tiến Nhật Bản (JAIST), nhận định thời điểm hiện tại đang rất thuận lợi để tăng cường hợp tác giữa hai nước, đặc biệt trong đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho các ngành bán dẫn, AI.

Với quan hệ song phương đang ở giai đoạn tốt đẹp nhất từ trước đến nay, ông tin rằng việc trao đổi nghiên cứu giữa hai bên - đặc biệt là việc trao đổi học thuật giữa các trường đại học, viện nghiên cứu Việt Nam và Nhật Bản - sẽ đóng vai trò rất quan trọng trong việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cũng như thúc đẩy sự phát triển khoa học công nghệ ở Việt Nam.

Ông dẫn chứng JAIST đã và đang là một đơn vị đóng góp rất lớn trong việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho các trường đại học ở Việt Nam với một quá trình hợp tác lâu dài với các đại học lớn Việt Nam trong hơn 20 năm qua. Rất nhiều sinh viên tốt nghiệp JAIST đã và đang đóng góp trong quá trình phát triển của đất nước.

Hiện tại môi trường trong nước cũng đã trở nên thuận lợi hơn để các tri thức nước ngoài có thể đóng góp vào sự phát triển của đất nước. Tuy nhiên theo ông Minh, với sự biến động của thế giới, việc tập hợp nguồn lực cả trong nước và các nguồn tri thức ở nước ngoài cần phải có một chương trình hoặc định hướng quy mô và có sự hỗ trợ của Nhà nước.

Chia sẻ thêm, ông cho biết bản thân đang theo đuổi lĩnh vực nghiên cứu AI tạo sinh (Generative AI) và mô hình ngôn ngữ lớn (Large Language Models). Do đó ông mong mỏi sẽ có một mô hình ngôn ngữ lớn tiếng Việt, dành cho người Việt. Tất nhiên việc tạo ra một mô hình ngôn ngữ lớn tốt cho người Việt cần sự góp sức của nhiều nguồn lực, nhiều đơn vị, nhiều trường đại học và viện nghiên cứu. 

"Nếu làm riêng rẽ và không tập trung nguồn lực, theo tôi, sẽ rất khó để cạnh tranh được so với các mô hình hiện tại trên thế giới", ông nêu vấn đề.

Nói thêm với Tuổi Trẻ, GS Minh cho biết lĩnh vực hẹp của ông là nghiên cứu và ứng dụng AI trong xử lý văn bản pháp luật. Vấn đề này đòi hỏi có sự tham gia phối hợp giữa các nhà làm luật cùng với AI, bởi nếu dùng không đúng cách nó có thể gây ra hậu quả và rủi ro lớn. 

"Tôi hy vọng với chuyên môn của mình có thể đóng góp trong việc phát triển của việc ứng dụng AI trong bài toán xử lý văn bản pháp luật của Việt Nam", GS Minh bày tỏ.

Thủ tướng Nhật Bản Ishiba Shigeru thăm Trường đại học Việt Nhật

Thủ tướng Nhật Bản Ishiba Shigeru mong các sinh viên, học viên Trường đại học Việt Nhật sẽ giữ vai trò là cầu nối cho sự phát triển hợp tác hữu nghị chặt chẽ giữa Nhật Bản và Việt Nam.