Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng việc đánh thuế ngành công nghiệp đồ uống có đường sẽ giúp doanh nghiệp phát triển theo hướng sản xuất mặt hàng lành mạnh hơn cho sức khỏe.

Áp thuế nước giải khát có hàm lượng đường trên 5 gam/100ml

Theo dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB), quy định rõ chỉ áp thuế với nước giải khát theo tiêu chuẩn Việt Nam có hàm lượng đường trên 5 gam/100ml.

Quy định này không bao gồm các đồ uống là sữa và các sản phẩm từ sữa, thực phẩm dạng lỏng dùng cho mục đích dinh dưỡng, nước khoáng thiên nhiên, nước khoáng, nước uống đóng chai, nước rau quả nguyên chất, nectar (mật rau quả), sản phẩm từ ca cao, các sản phẩm từ trái cây tự nhiên, nước dừa. Do đó các mặt hàng này không chịu thuế TTĐB.

Thứ trưởng Bộ Tài chính Cao Anh Tuấn cho hay xu hướng áp thuế với nước giải khát có đường đang tăng rất nhanh, từ chỉ khoảng 15 quốc gia vào năm 2012 thì đến nay 107 quốc gia, vùng lãnh thổ đã áp dụng. Mức thuế phổ biến từ 20 - 40%, và đây cũng là quan điểm mà Bộ Y tế và các tổ chức liên quan đến bảo vệ sức khỏe kiên quyết ủng hộ.

Tuy nhiên, trong giai đoạn đầu, dự thảo chỉ thiết kế ở mức 8 - 10%, lùi thời hạn áp dụng đến năm 2027. "Đây là mức rất hợp lý so với khu vực và thế giới, để bước đầu tăng dần nhận thức, giảm sử dụng nước giải khát có đường", ông Tuấn giải trình trong phiên họp sáng 4-6, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về việc giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Thuế TTĐB (sửa đổi).

Doanh nghiệp không thiệt, người tiêu dùng được lợi

Theo TS Hoàng Thị Mỹ Hạnh, Viện Chiến lược và Chính sách y tế, các nghiên cứu tác động chính sách áp thuế đối với đồ uống có đường (ĐUCĐ) của 104 quốc gia đã cho thấy chính sách thuế đã đạt được những kết quả tích cực rõ rệt.

Cụ thể, từ năm 2015 - 2019, dù tổng lượng đồ uống chịu thuế bán ra tăng gần 15%, lượng đường tiêu thụ từ các sản phẩm này lại giảm hơn 35%. Bình quân đầu người mỗi ngày uống nhiều hơn một chút (tăng từ 351 - 367ml), nhưng lượng đường dung nạp giảm tới 30%, từ 15,5g xuống còn 10,8g.

Theo bà Hạnh, tác động này đến từ việc các doanh nghiệp buộc phải cơ cấu lại sản phẩm, cắt giảm đường để tránh bị áp mức thuế cao. Nhờ vậy, tỉ trọng đồ uống có lượng đường cao (>5g/100ml) giảm mạnh từ 49% xuống còn 15%, loại bỏ được 47.000 tấn đường mỗi năm.

Đáng chú ý, chính sách còn mang lại hiệu quả y tế có thể đo lường. Theo nghiên cứu trên hơn 1 triệu trẻ em, tỉ lệ béo phì ở bé gái 10 - 11 tuổi đã giảm 8% mỗi năm. Bên cạnh đó, mỗi năm có thể ngăn chặn hơn 19.000 ca đái tháo đường tuýp 2 và gần 270.000 trường hợp sâu răng, mất hoặc trám răng.

Bà Hạnh cho hay một điểm quan trọng là thuế ĐUCĐ không gây tổn hại cho doanh nghiệp như lo ngại ban đầu. Ngược lại, lượng đồ uống bán ra bình quân vẫn tăng, chứng tỏ người tiêu dùng sẵn sàng chuyển sang các sản phẩm có lượng đường thấp hơn. Nhu cầu không giảm mà chuyển dịch theo hướng có lợi cho sức khỏe.

Thị trường phản ứng linh hoạt, các sản phẩm ít đường, thậm chí không đường, ngày càng đa dạng và chiếm thị phần lớn hơn. Người tiêu dùng có nhiều lựa chọn hơn mà vẫn giữ được thói quen sử dụng đồ uống đóng chai.

"Những kết quả nêu trên là minh chứng rõ ràng cho thấy thuế ĐUCĐ có thể trở thành công cụ hữu hiệu trong chiến lược phòng chống bệnh không lây nhiễm và giảm gánh nặng y tế. Trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với tỉ lệ béo phì, tiểu đường và sâu răng gia tăng nhanh, đây là thời điểm chín muồi để xem xét áp dụng chính sách thuế này.

Bài toán không chỉ là thu ngân sách mà còn là cơ hội định hình lại hành vi tiêu dùng, khuyến khích ngành sản xuất đổi mới và tăng cường vai trò của nhà nước trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng", bà Hạnh nhấn mạnh.

Chậm áp thuế đồ uống có đường: Có thể trả giá bằng sức khỏe của một thế hệ

Tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng. Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo Việt Nam là một trong những nước tiêu thụ đồ uống có đường ngày càng nhiều, dẫn đến nguy cơ béo phì và hàng loạt bệnh lý khác.