Theo đề án sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp vừa được Chính phủ phê duyệt, việc sắp xếp, tổ chức lại các đơn vị hành chính cấp xã hiện nay theo hướng bỏ cấp trung gian (cấp huyện), hình thành các đơn vị cấp xã mới, gồm xã, phường và đặc khu. 

Do đó không còn loại hình đơn vị hành chính thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương, thị xã, quận, huyện, thị trấn. 

Cấp xã gồm xã, phường, đặc khu là các huyện đảo

Theo đó, đơn vị hành chính cấp xã sau sắp xếp phải đảm bảo quản lý hiệu quả địa bàn, nắm chắc tình hình, gần dân, sát dân, phục vụ nhân dân tốt nhất. Trường hợp sắp xếp phường với các đơn vị hành chính cùng cấp thì đơn vị hành chính sau sắp xếp là phường; trường hợp sắp xếp xã, thị trấn thì đơn vị hành chính mới sau sắp xếp là xã.

Chuyển các huyện đảo, thành phố đảo hiện nay thành đơn vị hành chính cấp xã có tên gọi là đặc khu. Theo đó, hình thành 11 đặc khu thuộc tỉnh từ 1 huyện đảo (gồm: Vân Đồn, Cô Tô, Cát Hải, Trường Sa, Hoàng Sa, Phú Quý, Kiên Hải, Bạch Long Vĩ, Cồn Cỏ, Lý Sơn, Côn Đảo). Riêng đối với TP Phú Quốc tỉnh Kiên Giang, cấp có thẩm quyền đã đồng ý chủ trương tách xã Thổ Châu thuộc thành phố Phú Quốc để thành lập 1 huyện riêng nên nghiên cứu thành lập hai đặc khu: Phú Quốc và Thổ Châu.

Không bắt buộc sắp xếp đối với các xã có vị trí biệt lập và khó tổ chức giao thông kết nối với các đơn vị hành chính liền kề hoặc có vị trí đặc biệt quan trọng ảnh hưởng đến quốc phòng, an ninh và việc bảo vệ chủ quyền quốc gia. Tổng lượng cấp xã sau sắp xếp giảm còn 60-70%, đảm bảo tương quan hợp lý, tránh tạo sự giãn cách, chênh lệch lớn về diện tích tự nhiên và quy mô dân số. 

Trên cơ sở đó, việc tổ chức chính quyền địa phương hai cấp được thực hiện như sau. Đối với cấp tỉnh sẽ gồm có HĐND và UBND; HĐND tỉnh thành lập ba ban là Ban Pháp chế, Ban Kinh tế - Ngân sách, Ban Văn hóa - Xã hội (tỉnh có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số có thể thêm Ban Dân tộc). 

HĐND thành phố trực thuộc trung ương thành lập bốn ban (Ban Pháp chế, Ban Kinh tế - Ngân sách, Ban Văn hóa - Xã hội và Ban Đô thị) theo quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025.

Số lượng cán bộ, công chức, viên chức của cấp tỉnh sau sắp xếp tối đa không vượt quá tổng số hiện có trước sắp xếp. Sau đó thực hiện tinh giản gắn với cơ cấu lại, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức. Bảo đảm trong thời hạn 5 năm cơ bản bố trí theo đúng quy định. Sau khi sắp xếp, xây dựng, hoàn thiện vị trí việc làm trình cấp có thẩm quyền giao biên chế cho các địa phương.

Đối với sắp xếp đội ngũ lãnh đạo, quản lý cấp tỉnh, trước mắt sẽ giữ nguyên số lượng hiện có đến khi đi vào hoạt động ổn định. Sau đó sẽ tiếp tục rà soát, hoàn thiện vị trí việc làm, xác định biên chế. 

Cấp xã vận hành thế nào, cơ cấu tổ chức và biên chế ra sao?

Về tổ chức chính quyền địa phương cấp xã (xã, phường, đặc khu), sẽ bao gồm HĐND và UBND. Trong đó, HĐND cấp xã thành lập hai ban là Ban Pháp chế và Ban Kinh tế - Xã hội.

Theo đó, chuyển toàn bộ nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương cấp huyện hiện nay về cho xã, phường, đặc khu thực hiện. UBND cấp xã tổ chức tối đa bốn phòng chuyên môn và tương đương phù hợp với đặc điểm đô thị, nông thôn, hải đảo (đặc khu).

Đối với cấp xã giữ nguyên trạng thì có thể không tổ chức phòng chuyên môn và dự kiến có thể được tăng thêm 1 phó chủ tịch và một số công chức, giao chính quyền địa phương cấp tỉnh quyết định cụ thể với từng trường hợp cụ thể. 

Với trường hợp sắp xếp từ hai đơn vị hành chính cấp xã trở lên thành một xã mới, sẽ tổ chức tối đa bốn phòng chuyên môn và tương đương thuộc UBND cấp xã. Bao gồm: Văn phòng HĐND và UBND; Phòng Kinh tế (đối với xã, đặc khu) hoặc Phòng Kinh tế, Hạ tầng và Đô thị (đối với phường và đặc khu Phú Quốc); Phòng Văn hóa - Xã hội; Trung tâm phục vụ hành chính công.

Do quy mô đơn vị hành chính cấp xã tăng lên nên Chính phủ dự kiến trước mắt biên chế cán bộ, công chức, viên chức cấp xã giữ nguyên. Sau đó sẽ rà soát, tinh giản biên chế gắn với cơ cấu lại và nâng cao chất lượng đội ngũ, bảo đảm trong thời hạn 5 năm cơ bản theo đúng quy định. 

Bộ Nội vụ phối hợp với Ban Tổ chức Trung ương và các cơ quan liên quan căn cứ quy mô dân số, diện tích tự nhiên, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn xây dựng, hoàn thiện vị trí việc làm trình cấp có thẩm quyền giao biên chế cán bộ, công chức, viên chức cấp xã cho các địa phương.

Theo đó, Chính phủ định hướng, tổng biên chế cấp xã dự kiến bình quân khoảng 32 biên chế/1 cấp xã) và giao cho cấp tỉnh quyết định.

Chính phủ hướng dẫn đặt tên sau sáp nhập và lựa chọn trung tâm hành chính các tỉnh

Việc đặt tên gọi các đơn vị hành chính mới sau sáp nhập ưu tiên một số tên gọi trước khi sáp nhập, hạn chế tối đa tác động ảnh hưởng tới người dân, doanh nghiệp do phải chuyển đổi giấy tờ, chỉ dẫn địa lý.