Trong nghiên cứu công bố trên Behavior Research Methods, các nhà khoa học tại Đại học Toronto (Canada) cho biết "hiện tượng người châu Á khó phân biệt gương mặt người châu Âu và ngược lại" được gọi là Hiệu ứng Khác Chủng Tộc (Other-Race Effect - ORE), chỉ việc con người dễ dàng nhận diện và phân biệt các khuôn mặt cùng chủng tộc hơn là khuôn mặt của người từ các chủng tộc khác. 

Hiệu ứng này đã được biết đến từ lâu, nhưng cơ chế thần kinh đằng sau nó vẫn còn là một bí ẩn.

PGS Adrian Nestor (Khoa Tâm lý học, ĐH Toronto Scarborough) và nhóm cộng sự thực hiện hai nghiên cứu phân tích cách não bộ con người xử lý hình ảnh khuôn mặt với sự hỗ trợ của công nghệ AI hiện đại.

Trong nghiên cứu đầu tiên, họ sử dụng AI tạo sinh (Generative Adversarial Networks - GANs) để tái tạo hình ảnh khuôn mặt theo trí nhớ của người tham gia. Hai nhóm người châu Á và châu Âu được yêu cầu xem một loạt khuôn mặt rồi đánh giá mức độ giống nhau.

Kết quả cho thấy: Người tham gia tái dựng khuôn mặt cùng chủng tộc với độ chính xác cao hơn nhiều so với khuôn mặt khác chủng tộc. Khuôn mặt người khác chủng tộc bị tái hiện như "na ná nhau", trung bình hơn, trông trẻ hơn và biểu cảm hơn dù thực tế không phải vậy.

Nghiên cứu thứ hai sử dụng điện não đồ (EEG) để ghi lại hoạt động của não trong 600 miligiây đầu tiên khi người tham gia nhìn thấy khuôn mặt. Dữ liệu sóng não này sau đó được dùng để tái hiện cách mà não xử lý thông tin hình ảnh khuôn mặt.

Kết quả chỉ ra: Não xử lý khuôn mặt cùng chủng tộc chi tiết và phân biệt rõ ràng hơn.

Với khuôn mặt khác chủng tộc, tín hiệu thần kinh cho thấy sự phân biệt kém rõ ràng, khiến chúng bị "gộp nhóm" và nhìn giống nhau hơn.

"Điều này cho thấy chúng ta vô thức gom các khuôn mặt khác chủng tộc thành một nhóm chung, dẫn đến việc nhận diện thiếu chính xác", nghiên cứu sinh tiến sĩ Moaz Shoura, đồng tác giả nghiên cứu, nhận định.

Như vậy, nếu bạn từng thắc mắc tại sao người châu Á lại thấy các khuôn mặt người châu Âu (hoặc ngược lại) "giống hệt nhau", thì câu trả lời không nằm ở ngoại hình thật sự của họ, mà nằm ở cách bộ não bạn đang mã hóa và phân tích thông tin thị giác. Bạn không nhìn thấy họ rõ ràng như cách bạn nhìn những người cùng chủng tộc.

PGS Nestor chia sẻ: "Khi hiểu được não bộ biến dạng cảm xúc và khuôn mặt như thế nào, chúng ta có thể phát triển các công cụ hỗ trợ chẩn đoán và điều trị tốt hơn".

Nhóm nghiên cứu tin rằng, hiểu rõ thiên kiến nhận thức và thị giác này sẽ giúp xã hội đưa ra những chiến lược nhằm giảm thiểu thiên kiến chủng tộc trong các tương tác đời sống, từ phỏng vấn xin việc đến các tình huống giao tiếp xã hội.

Khi biết rõ bộ não hoạt động ra sao trong những khoảnh khắc đầu gặp gỡ, chúng ta có thể chủ động điều chỉnh cách ứng xử và giảm thiểu những nhận định sai lầm không đáng có.

Nghiên cứu này không chỉ giúp giải thích một hiện tượng tâm lý phổ biến, mà còn có tiềm năng ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực, bao gồm cả y học, an ninh, công nghệ: cải thiện phần mềm nhận diện khuôn mặt, giúp máy tính phân biệt chính xác hơn giữa các chủng tộc.

Ngoài ra có thể hỗ trợ điều tra hình sự khi nâng độ chính xác của lời khai nhân chứng về nhận dạng nghi phạm; giúp phát hiện các rối loạn về nhận thức cảm xúc, ví dụ như người mắc chứng tâm thần phân liệt, rối loạn nhân cách ranh giới…

Nhận diện khuôn mặt sẽ ngăn lừa đảo đáng kể?

Liệu Deepfake có mạo danh khuôn mặt khi xác thực giao dịch chuyển tiền? Với những ứng dụng mặt trái của trí tuệ nhân tạo (AI) vào hoạt động lừa đảo, Việt Nam cần làm gì để bảo đảm an toàn giao dịch thanh toán không tiền mặt.