Xóa ký ức xấu, chỉ giữ lại điều tốt lành, nghe giống như trong phim khoa học viễn tưởng, nhưng thật ra đây là hướng nghiên cứu hoàn toàn có thật của các nhà khoa học thần kinh. 

Dẫn đầu lĩnh vực này là Steve Ramirez, nhà nghiên cứu tại Đại học Boston (Mỹ), một trong những nhà thám hiểm khoa học được National Geographic tài trợ.

Ký ức có thể bị thay đổi

Theo Ramirez, bản chất của trí nhớ không hề "cứng nhắc" như nhiều người tưởng. Trên thực tế, mỗi lần ta hồi tưởng lại một ký ức, não bộ không chỉ đơn thuần "truy xuất" mà còn "ghi đè" lại thông tin, tương tự việc mở một tài liệu, chỉnh sửa rồi bấm "Lưu thành...".

Điều này đồng nghĩa với việc mỗi ký ức đều có thể bị thay đổi theo thời gian, đặc biệt nếu được "gợi nhắc" trong những hoàn cảnh khác nhau. Đây cũng là tiền đề cho công trình nổi tiếng năm 2013 của Ramirez: ông đã chứng minh rằng có thể "cấy" một ký ức giả vào não chuột.

Trong thí nghiệm, nhóm nghiên cứu dùng kỹ thuật quang di truyền để khiến các tế bào thần kinh liên quan đến trí nhớ trở nên nhạy cảm với ánh sáng. Sau đó, chuột được cho trải nghiệm một cú sốc điện nhẹ trong một chiếc hộp tạo thành ký ức "đau đớn". Các nhà khoa học có thể kích hoạt ký ức này bất cứ lúc nào bằng cách chiếu tia laser vào vùng não đã được cài sẵn thiết bị.

Tiếp theo, nhóm tạo một ký ức giả: chuột được cho thăm dò một chiếc hộp "an toàn", sau đó bị sốc điện ở một nơi khác trong khi được kích hoạt ký ức về chiếc hộp an toàn. Kết quả: khi trở lại chiếc hộp đầu tiên, chuột sợ hãi dù nơi đó chưa từng gây hại. Như vậy, ký ức "sai sự thật" đã được ghi nhận trong não chuột.

"Chúng tôi đã chứng minh rằng một ký ức đang được kích hoạt có thể bị ghi đè bởi một trải nghiệm mới. Và phiên bản cuối cùng chính là điều mà não bộ lưu giữ", Ramirez giải thích.

Hướng đến ứng dụng trong điều trị các bệnh về thần kinh

Tuy mới chỉ ở giai đoạn tiền lâm sàng và thực hiện trên động vật, nhưng tiềm năng ứng dụng vào con người là rất lớn. 

Ramirez và nhóm của ông không hướng đến việc "xóa trắng" ký ức, mà thay vào đó là chuyển hóa những ký ức tiêu cực thành trải nghiệm tích cực, điều đặc biệt có ý nghĩa với người mắc chứng PTSD (rối loạn căng thẳng sau sang chấn), hoặc người bị trầm cảm do những ký ức ám ảnh.

Khác với thí nghiệm trên chuột, việc can thiệp vào trí nhớ của con người sẽ không cần đến tia laser hay thiết bị cấy vào não. Thay vào đó, chỉ cần những câu hỏi đơn giản để "kích hoạt" một ký ức, sau đó sử dụng liệu pháp tâm lý, âm nhạc hoặc thậm chí là mùi hương, để "ghép" ký ức đó với cảm xúc tích cực mới.

Không dừng lại ở việc "ghi đè" ký ức, nhóm của Ramirez còn đang nghiên cứu khả năng "dự đoán" vị trí ký ức sẽ hình thành trong não thậm chí trước khi sự kiện xảy ra. "Giống như dự báo nơi tia sét sẽ đánh trước khi cơn bão kéo đến", ông ví von.

Nếu thành công, điều này có thể giúp chẩn đoán sớm các bệnh thoái hóa thần kinh như Alzheimer, Parkinson, hay sa sút trí tuệ bằng cách phát hiện những vùng não có biểu hiện ghi nhớ bất thường.

Ramirez hình dung một ngày nào đó, chúng ta sẽ có một "Google Maps" của não bộ, bản đồ hiển thị chính xác nơi lưu trữ các ký ức tích cực, tiêu cực, và thậm chí phát hiện được khi nào một vùng ghi nhớ đang "trục trặc".

Dù công nghệ vẫn còn ở giai đoạn đầu, Ramirez cho rằng sự giao thoa giữa khoa học thực nghiệm và khoa học viễn tưởng là điều không thể tránh khỏi.

Ngành khoa học thần kinh hiện nay mới chỉ khoảng 100 tuổi, quá trẻ nếu so với vật lý, ngành khoa học đã hơn 2.000 năm. Nhưng với những bước tiến như hiện nay, một ngày không xa, chúng ta có thể học cách không chỉ hiểu ký ức, mà còn chỉnh sửa, và chữa lành nó.

Tìm ra cách giúp xóa bỏ ký ức đau thương

Các nhà khoa học đã tìm ra phương pháp mới xóa bỏ ký ức tồi tệ bằng cách kích hoạt những ký ức đẹp đẽ, giúp hỗ trợ điều trị sức khỏe tâm thần.