Thạch thần tướng quân

Hai tượng gắn đặt trên một bệ xi măng, bằng đá phủ sơn làm nổi rõ phục sức, hoa văn lẫn nhiều chi tiết trang trí. Cả hai tượng vận đại triều phục (tay thụng) hoa văn tứ linh, cầm hốt, thế đứng chầu hầu. 

Cả hai đều đội mũ phốc vuông, theo điển chế triều Nguyễn, đều là quan võ. Tính từ chóp mũ xuống dưới hia, tượng bên trái (ông Tả) cao 165,5cm, tượng bên phải (ông Hậu) cao 168cm. Bức tường đằng sau là chữ "thần" màu vàng nổi trên nền trời mây.

Phần chính ngôi miếu rộng khoảng 40m2, tường xây trát vữa, mái đúc giả ngói, nền láng xi măng. Bức hoành phi 4 chữ Hán "Cao danh thiên cổ" thếp vàng, đề lạc khoản năm Khải Định thứ 10 (1925). 

Dưới bức tường bên trái có tấm biển xi măng khắc chữ "Đền thờ đức Tả quân Lê Văn Duyệt - lễ đặt viên đá đầu tiên ngày 5-6-1967, do... tỉnh trưởng tỉnh Thừa Thiên, thị trưởng thị xã Huế chủ tọa". Cả phần bệ thờ, tự khí lẫn các trang trí đều khá sơ sài.

Ông Nguyễn Văn Dòa, phó ban quản lý đình Trung Hậu, cho biết trước đây miếu do làng Trung Hậu quản lý cúng tế. Chừng 20 năm trước, chính quyền phường dùng phần bên của miếu làm trụ sở dân phòng, sau đó quản lý toàn bộ khuôn viên ngôi miếu. Hiện trạng khuôn viên bị cơi nới, cho thuê cả phần sân lẫn phần đất vốn dĩ khá rộng xung quanh miếu, làm cho cả khu vực trở nên rất nhếch nhác, lộn xộn.

Ông Dòa nói: "Miếu Đá Hờn đặc biệt lắm. Hai ông nớ (chỉ Lê Văn Duyệt, Nguyễn Văn Thành) như sừng với đuôi. Tui nghe ngày xưa, mấy ông nớ được thờ mô trong Đại nội. Mấy cung phi mỹ nữ nghe nằm mơ thấy tượng nạt nộ la hét, các nội cung không được yên ổn. 

Vua Minh Mạng vốn cũng không thích mấy ông ni. Mà anh biết rồi, ông Nguyễn Văn Thành và Lê Văn Duyệt đều chống chuyện lên ngôi của vua Minh Mạng. Thì tay chân tâu truyền chi đó, đẩy mấy ông ni đi. Thì đêm hôm gánh tượng đi xa mà ngang chỗ miếu bây chừ đứt dây, kiểu chi cũng không đưa đi được".

Ban đầu, tượng dựng bên đường. Sau ông tỉnh trưởng Thừa Thiên ở gần đó cho dựng miếu để thờ cúng. Từ xưa đến nay, người ta đơm đặt hương hoa quả phẩm, nhang khói đều đặn vào các ngày sóc, vọng, lễ Tết. Húy nhật của hai vị cũng được tổ chức cúng giỗ. Riêng ngài Nguyễn Văn Thành, con cháu ở Huế còn rất đông, đơn vị tổ chức còn mời gia đình phối hợp và tham gia đám giỗ tại ngôi miếu này mỗi năm.

Đá biết rên rỉ, giận hờn

Chuyện xưa ở Huế truyền lại rằng, trong quá trình xây dựng Thiên Thụ lăng của Thế Tổ Cao hoàng đế (Gia Long), người ta chế tác các tượng quan hầu để đưa lên chầu hai bên sân lăng. 

Trong khi những bức tượng khác được di chuyển, đưa đi dễ dàng thì có hai bức tượng, một tượng trưng cho Lê Văn Duyệt, một tượng trưng cho Nguyễn Văn Thành "không chịu đi". Cho dù người đẩy, voi kéo hay kiểu gì thì hai bức tượng cũng không suy suyển. Người ta cho rằng tượng dỗi hờn, không đi nên gọi là Đá Hờn kể từ đó...

Sau đợt thực địa quanh miếu năm 1916, linh mục L. Cadière viết: "Đây là câu chuyện đã được kể lại do các ông già trong xóm, những người đáng tin cậy. Một trong hai tượng đá thể hiện "Ông Tả" tức là Đại tướng quân Lê Văn Duyệt, nguyên soái chỉ huy đạo quân của Gia Long. Tướng kia là nguyên soái Nguyễn Văn Thành, chỉ huy đạo quân Trưng Vương, thường được gọi tên là "Ông Hậu". Cả hai đều là bạn trung thành chiến đấu những ngày gian khổ.

Đến thời Tự Đức, nhà vua đã nghe tiếng bức tượng oán thán hờn dỗi cho nên vua đã sắc phong thần cho tượng: Một hôm nọ, vua Tự Đức đi ngang qua đấy. Vua nghe một tiếng rên rỉ kéo dài. Vua thành tâm cầu nguyện các thần: Nếu quả các ngươi đã thành thần, xin nêu lại cho trẫm nghe và trẫm sẽ sắc phong". 

Và tiếng rên rỉ lại kéo dài lần nữa. Đó là các tôi trung đã than oán về sự lãng quên đối với họ. Khi sống họ là những vị tướng. Khi chết đáng lẽ họ được phong thần. Thờ thần trong các nhà kho của vua đã xin phép dựng miếu thờ. Các quan văn, quan võ, quân lính đều đến cầu nguyện; các thí sinh vào trường thi cũng đến khấn vái; các thương gia đến xin cho mua rẻ bán đắt. Các vị thần đã ban ân huệ cho những kẻ đến thỉnh cầu.

Người xưa cũng kể một trường hợp tượng đá rất linh thiêng: Có một quan võ đã tỏ ra không tin vào uy lực của hai vị thần. Các quan triều đình khi đến trước miếu đều cất nón, xuống ngựa, xuống kiệu, khép lọng, nhưng ông quan võ kia thì đi ngang nhiên, ngạo mạn. 

Thế là một hôm ông bị hất xuống ngựa trước miếu hai thần. Hoảng sợ, ông tức thời đem dâng lễ vật tạ tới, heo, xôi và các thứ thường lệ. Và từ đây, mọi người càng tin hơn nữa vào sự linh thiêng của các vị thần".

Thay đổi mẫu tượng(?)

Từ chuyện miếu Đá Hờn, nhiều người cho rằng các tượng hầu ở bái đình các lăng vua Nguyễn đều được người xưa làm mặc định với một vị triều thần cụ thể tại triều vua đó. Trong khi đó, sách Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ - điển chế nhà Nguyễn - chỉ chép chung chung. 

Phần lăng Gia Long, sách ghi: "Trước bái đình là sân ngoài lát gạch rắn, tả hữu có 4 tượng viên biền đứng hầu bằng đá, tượng 6 thị vệ đá, voi đá, ngựa đá đều 2 con. Đằng trước nữa làm hồ hình nguyệt...". Sách này không ghi năm làm tượng đá. Biết rằng, lăng Gia Long bắt đầu xây dựng vào tháng 5-1814 và hoàn tất năm 1820, đầu triều Minh Mạng. Ở phần lăng Minh Mạng, sách ghi: "Đằng trước là sân ngoài, lát gạch rắn, hai bên tả hữu có 2 kỳ lân mạ vàng đứng chầu, 4 hình viên biền đá, 6 hình thị vệ đá, 2 ngựa đá, 2 voi đá".

Chúng tôi đến các lăng Gia Long, Minh Mạng để xem kỹ tượng ở các bái đinh. Các lăng đều có 10 tượng quan đứng chầu, mỗi bên 5 tượng. Xem kỹ từ mũ, trang phục, hia, dáng thế và phong cách chạm, 2 bức tượng thứ nhất và thứ 2 trong dãy bên phải tính từ nhà bia lăng Minh Mạng trở ra là có nhiều điểm tương đồng nhất so với 2 tượng Đá Hờn. 

Trong đó, mũ và hia đều giống; phục trang với hoa văn tứ linh, thủy ba đều cùng phong cách và vị trí. Chỉ một khác biệt ở chỗ: đai ở tượng lăng Minh Mạng nằm thấp ở bụng trên và ngay sau hốt. Trong khi đai ở tượng Đá Hờn nằm cao trên ngực, trên hốt và dưới chòm râu. Phần đai này thì tương tự tượng ở lăng Gia Long.

Như vậy, có cơ sở để cho rằng: thời gian đầu làm lăng Minh Mạng, người ta đã tạo ra một số đồ án trang trí trên áo (tứ linh và thủy ba ở tà...) và trên mũ (có thay đổi hình dáng và cánh chuồn làm dài hơn)... Riêng phần đai và một số chi tiết nữa thì làm như cũ (ở lăng Gia Long). Sau đó, nhà vua có thể không vừa ý cho nên tiếp tục thay đổi, làm theo mẫu mới tượng đang dựng ở lăng. 

Hai tượng làm xong mà không vừa ý kia giữ lại trong kho Đồ gia của triều đình. Kho Đồ gia bị tháo dỡ, người ta không dám đập tượng và cứ thế đồn thổi, gắn với nhân vật (Lê Văn Duyệt và Nguyễn Văn Thành) và lưu truyền nhiều chuyện, linh thiêng hóa và được thờ cúng cho đến ngày nay...

************

Chỉ ít ngày nữa, vào 23-5 âm lịch, người dân cố đô, đặc biệt là trong Kinh thành Huế, sẽ bước vào "mùa" cúng âm hồn lần thứ 140.

Kỳ tới: "Mùa" cúng âm hồn chiến sĩ trận vong

Chuyện lạ kinh thành Huế - Kỳ 5: Rùng rợn khám ngục giam sọ vua

Khám ngục triều Nguyễn được quan tâm đặc biệt, vì là nơi giam cầm xương sọ của Hoàng đế Quang Trung suốt mấy mươi năm.