Buổi tọa đàm diễn ra ngày 26-7 tại Hà Nội. PGS.TS Nguyễn Thanh Tùng - khoa ngữ văn Trường đại học Sư phạm Hà Nội - cho biết ông khá ngạc nhiên về chủ đề của tọa đàm, cho rằng Truyện Kiều quá may mắn khi được nghiên cứu rất kỹ, nghiên cứu cả việc có dùng dấu chấm, dấu phẩy hay có viết hoa đầu dòng không.

Cuộc tọa đàm là để bàn bạc tìm ra cách trình bày Truyện Kiều chữ quốc ngữ đúng nhất với bản Hán Nôm của Nguyễn Du, để phục vụ cho bạn đọc số đông, theo mong muốn của Hội đồng gia tộc họ Nguyễn Tiên Điền.

Truyện Kiều Hán Nôm của Nguyễn Du ra sao?

Chia sẻ của GS.TS Trần Đình Sử - nguyên trưởng khoa ngữ văn Trường đại học Sư phạm Hà Nội, nguyên phó chủ tịch Hội Kiều học Việt Nam, và nhà nghiên cứu Trần Đình Tuấn - phó chủ tịch Hội Kiều học Việt Nam, cho thấy không phải ngẫu nhiên mà có cuộc bàn bạc để tìm ra một văn bản Truyện Kiều quốc ngữ đúng nhất với bản Hán Nôm của tác giả, tuân thủ các quy tắc chính tả để giúp bạn đọc tiếp cận và hiểu rõ hơn nội dung của một truyện thơ dài.

Đúng 150 năm kể từ khi bản Truyện Kiều quốc ngữ đầu tiên do Trương Vĩnh Ký phiên âm (phiên chú) và xuất bản năm 1875, đến nay đã có rất nhiều bản Truyện Kiều khác nhau về chính tả và cách dùng dấu câu cũng như việc phân đoạn Truyện Kiều.

Nhà nghiên cứu Trần Đình Tuấn dẫn tài liệu cho biết năm 1911, bản Kim Vân Kiều truyện của Trương Vĩnh Ký vẫn thể hiện cặp thơ lục bát là một câu, một cặp, một chỉnh thể không tách rời. Do đó cuối mỗi câu lục, câu bát đều có dấu câu như dấu phẩy, dấu chấm, chấm than, chấm hỏi. 

Và đầu dòng câu bát không viết hoa. Bản này còn phân đoạn thành nhiều đoạn nhỏ, đặt tên cho từng phân đoạn và đưa vào thẳng mạch nội dung của Truyện Kiều.

Năm 1913, bản Kim Vân Kiều của Nguyễn Văn Vĩnh đã được viết hoa đầu dòng câu bát, đánh dấu phẩy cuối câu lục và dấu chấm cuối câu bát. Từ bản của Nguyễn Văn Vĩnh đến nay thì các bản Truyện Kiều luôn được viết hoa ở đầu dòng câu bát.

Năm 1942 - 1943, nhà in Alexandre de Rhodes đã thực hiện việc bỏ dấu phẩy cuối câu lục và dấu chấm cuối câu bát khi tái bản cuốn Kim Vân Kiều của Nguyễn Văn Vĩnh in năm 1913.

Trong khi theo ông Trần Đình Sử, văn bản Truyện Kiều do Nguyễn Du viết đều là bằng văn bản Hán Nôm, đều không có viết hoa, không có các loại dấu câu.

Truyện Kiều chữ quốc ngữ ngoài việc phiên âm cho đúng âm đúng thì còn viết hoa, đánh dấu câu ở những chỗ cần thiết theo quy tắc chính tả biến đổi theo từng thời kỳ. Vì vậy đã tạo ra sự không thống nhất trong việc viết hoa, dùng các dấu câu giữa các văn bản Truyện Kiều chữ quốc ngữ.

Phải theo quy ước của chữ mới

Tại tọa đàm, các chuyên gia cho ý kiến cá nhân về việc nên chọn trình bày Truyện Kiều sao cho đúng, cho sát với chữ của Nguyễn Du nhất, dùng dấu câu ra sao, viết hoa thế nào. Hầu hết ủng hộ cần phải có dấu câu, tuân thủ quy tắc chính tả hiện tại.

Nhà thơ Vương Trọng đề xuất chọn phương án bỏ dấu phẩy ở câu lục và "tiết kiệm" dấu chấm ở câu bát, và đầu các câu phải viết hoa.

PGS.TS Biện Minh Điền - giảng viên cao cấp Đại học Vinh - góp ý câu chuyện đáng bàn trước nhất là tìm được bản Truyện Kiều quốc ngữ tốt nhất để in, sau đó mới bàn tới truyện trình bày ra sao, sử dụng dấu chấm, dấu phẩy, viết hoa thế nào.

Để chọn văn bản Truyện Kiều quốc ngữ để in, theo ông Biền nên tham khảo các bản Truyện Kiều quốc ngữ của Hội Kiều học Việt Nam, của Nguyễn Thạch Giang, Đào Duy Anh, và trước đó là bản của Trương Vĩnh Ký, Bùi Kỷ - Trần Trọng Kim, Tản Đà - Nguyễn Khắc Hiếu để tìm phương án tối ưu.

Ông cũng góp ý, ngoài việc tìm bản Truyện Kiều tối ưu để xuất bản cho đại chúng thì cũng nên soạn từ điển Truyện Kiều ngắn gọn, chọn khoảng 500 từ giải thích cho công chúng số đông. Cuốn từ điển này có thể tham khảo của Đào Duy Anh.

Nhà nghiên cứu Vũ Ngọc Khôi - phó chủ tịch Hội Kiều học Việt Nam - cho rằng khi phiên chuyển Truyện Kiều sang chữ quốc ngữ phải theo chính tả, ngữ pháp hiện đại là đúng.

Tuy nhiên, việc đánh dấu phẩy trong câu thơ Kiều chữ quốc ngữ không đơn giản, người làm việc đó phải có trình độ để hiểu chính xác ý nghĩa câu thơ của Nguyễn Du.

PGS Nguyễn Thanh Tùng khẳng định khi chuyển sang một văn tự khác (chữ quốc ngữ) thì việc phải thêm các dấu phẩy, chấm, ngoặc kép, ngoặc đơn… là thao tác bắt buộc. "Phải theo quy ước của chữ mới. Một văn bản quốc ngữ mà không có dấu thì đọc thế nào", ông Tùng nói.

Việc chú thích trong Truyện Kiều cũng cần lưu ý chú thích ít, ngắn gọn, đơn giản, để người đọc hiểu Truyện Kiều tốt nhất. Nhóm biên soạn nên tham khảo những bản Truyện Kiều đã được phiên chú từ trước đến nay, sau đó cân nhắc quyết định.

150 năm Kim Vân Kiều muôn mặt: Truyện Kiều là bản đồ văn hóa, ngôn ngữ và tâm hồn

Theo TS Bùi Trân Phượng, Truyện Kiều không chỉ là tác phẩm văn học đơn thuần mà còn là một bản đồ văn hóa, ngôn ngữ, tâm hồn của người Việt. Đã là người Việt mà không hiểu rõ ý nghĩa của Truyện Kiều là đáng tiếc.