Từ việc đối diện nhiều rủi ro, công việc cơ cực và bấp bênh, nhiều tỉnh thành trên cả nước bắt đầu tập hợp và cho thành lập các tổ chức đại diện với hy vọng bảo vệ quyền lợi của giới tài xế công nghệ.

Nhiều rủi ro, shipper... tự lo

Là mắt xích quan trọng trong nền kinh tế số, đặc biệt là thời đại thương mại điện tử bùng nổ, nhưng theo đánh giá, hiện nay quan hệ giữa tài xế công nghệ với các công ty khá lỏng lẻo do các công ty vận chuyển tuyển dụng tài xế theo mô hình đối tác, cộng tác viên.

Mức khoán việc được tính bằng hình thức chi trả theo đơn, dao động 4.000 - 5.000 đồng/đơn tùy khu vực. Anh H., một shipper làm việc tại một công ty giao hàng ở TP.HCM, cho biết anh đã làm công việc này 3 năm. Tuy nhiên, hợp đồng với công ty chỉ là "đối tác kinh doanh" - ký thỏa thuận phân chia lợi nhuận theo từng đơn.

"Suốt thời gian này, ngoài bộ đồng phục công ty, tôi không có bảo hiểm lao động. Chỉ là ăn trên đầu sản phẩm, cuối ngày chốt ca giao tiền. Khách chưa chuyển khoản thì mình tự ứng trước rồi thu sau. Cạnh tranh khốc liệt, ai quen đường, giao khu vực dân cư thuận lợi thì đỡ hao xăng xe, điện thoại mới dư được ít.

Do vậy khi gặp rủi ro trên đường hoặc bị khách "bùng tiền" hoặc chậm trả, tôi phải tự bỏ tiền túi bù vào phần thiếu hụt với công ty" - anh H. nói.

Theo các tài xế, các app đều áp dụng hệ thống đánh giá sao. Sau khi hoàn tất cuốc xe, khách hàng có thể phản hồi, khiếu nại và đánh giá. Dựa trên số sao và quy định nội bộ từng công ty, tài xế có thể bị khiển trách, thậm chí bị phạt tiền.

Theo ông Lê Văn Đại - phó chủ tịch Liên đoàn Lao động TP Đà Nẵng, hiện nay quan hệ giữa các tài xế và các công ty vận chuyển hàng hóa thương mại điện tử (hay thường gọi khai thác app) chỉ là ký thỏa thuận ăn chia trên app.

Theo đó giữa tài xế và các công ty, các sàn thương mại không có quan hệ lao động mà chỉ ăn chia theo đơn hàng. "Các tài xế tuy đối mặt với rất nhiều nguy cơ nhưng lại hạn chế về quyền lợi vì không có hợp đồng lao động, không được đóng BHXH bắt buộc, từ đó khi xảy ra sự cố thì không được bảo vệ quyền lợi lao động" - ông Đại phân tích.

Theo ông Đại, qua nhiều vụ việc tài xế xe công nghệ bị đánh đau lòng vừa qua, người lao động chỉ được bảo vệ quyền lợi công dân, các app không bị ràng buộc nên không có trách nhiệm với người lao động.

Về lâu dài, chúng tôi kiến nghị cần có các quy định pháp luật để bảo vệ người lao động "khai thác app". Khi có các quy định pháp luật liên quan đến quản lý app thì có thể bảo vệ quyền lợi cho người hợp tác (các shipper, tài xế).

Ví dụ quản lý về mô hình hoạt động, tỉ lệ phần trăm ăn chia, định mức để bảo vệ thu nhập cho người lao động. Đặc biệt là có thể có BHXH bắt buộc đối với một số trường hợp để đảm bảo quyền lợi.

"Trước mắt chúng tôi thành lập các nghiệp đoàn như nghiệp đoàn shipper, nghiệp đoàn giao hàng thức ăn nhanh... để ban chấp hành nghiệp đoàn cùng tham gia bảo vệ quyền lợi, hỗ trợ pháp lý cho các trường hợp không may gặp rủi ro" - ông Đại nói.

Cần có nghiệp đoàn tài xế công nghệ

Tại Đà Nẵng, Nghiệp đoàn lái xe công nghệ Grab được thành lập từ giữa năm 2024, gần đây được biết đến thông qua việc đại diện nghiệp đoàn viếng thăm gia đình thân nhân nam shipper Trần Thành - người bị đánh chết liên quan một đơn hàng online tại xã Hòa Phước (Hòa Vang, Đà Nẵng) vào hôm 17-1.

Nói với Tuổi Trẻ, bà Võ Thị Thu Sương, chủ tịch Nghiệp đoàn lái xe công nghệ Grab Đà Nẵng, nói rằng toàn Đà Nẵng có khoảng 300 - 400 thành viên đã đăng ký vào nghiệp đoàn. Hiện số người chạy xe công nghệ ở thành phố này lên tới cả chục ngàn.

Vì tính chất công việc, áp lực nên lâu nay giới lao động này dù rất lớn nhưng lại thường xuyên đối diện rủi ro. Đặc biệt ngoài giao hàng, người chạy xe công nghệ còn kiêm luôn việc thu tiền hộ, xử lý đơn hàng. Việc tương tác trực tiếp với người mua hàng khiến shipper đối diện rủi ro thường xuyên. 

"Như vụ anh Trần Thành bị đánh ở xã Hòa Phước, dù không phải thành viên nghiệp đoàn nhưng chúng tôi cũng quyên góp tiền và cùng các nhà hảo tâm, các tổ chức và anh chị em nghiệp đoàn từ TP.HCM ra thăm hỏi, gửi tiền hỗ trợ" - bà Sương nói.

Theo bà Sương, Nghiệp đoàn lái xe công nghệ Grab Đà Nẵng trực thuộc Liên đoàn Lao động Đà Nẵng. Trước đây do chưa có tổ chức cụ thể nên người chạy xe công nghệ thường thất thế, gánh chịu thiệt thòi khi có sự cố. Từ lúc nghiệp đoàn được ra đời, tổ chức này thông qua Liên đoàn Lao động Đà Nẵng đã lên tiếng nói, kiến nghị các chính sách cụ thể để bảo vệ người lao động.

"Trước đây không có nghiệp đoàn thì bị "sổng chuồng" quyền lợi của tài xế Grab. Nếu bị "bom hàng" thì không được doanh nghiệp hỗ trợ, anh em có bị "bom" thì cũng không ai chiếu cố, nhưng khi có nghiệp đoàn thì vững vàng hơn. 

Trong các cuộc họp với đại diện Grab, chúng tôi kiến nghị nhiều vấn đề và sau đó được điều chỉnh, tiếp thu. Ví dụ như bảo hiểm tai nạn cho tài xế, trước đây các doanh nghiệp xét rất khó,= nhưng sau đó chúng tôi kiến nghị thì họ hỗ trợ, làm nhẹ nhàng hơn. Khoảng 40% các kiến nghị đã được tiếp thu" - bà Sương nói.

Bà Sương cũng cho rằng đại diện Grab có mặt ở các địa phương, chịu sự quản lý của chính quyền. Do vậy các kiến nghị hợp lý, chính đáng nếu doanh nghiệp không tiếp thu thì nghiệp đoàn sẽ báo cáo để chính quyền, ngành chức năng can thiệp.

Trong khi đó, ông Nguyễn Phúc Nhân, chủ tịch Liên đoàn Lao động tỉnh Quảng Ngãi, cho biết thời gian qua liên đoàn có nắm thông tin những vụ việc shipper bị tấn công gây thương tích nặng, thậm chí tử vong. Hiện tại khi có sự cố xảy ra với shipper, tài xế xe công nghệ..., Liên đoàn Lao động tỉnh vẫn lên tiếng bảo vệ nhưng thường rất chậm vì không kịp thời nắm thông tin.

"Câu hỏi ai bảo vệ kịp thời lực lượng lao động này cũng được Liên đoàn Lao động tỉnh Quảng Ngãi đặt ra và bàn phương án để liên kết với lực lượng lao động này. Bởi trong tương lai, công việc này sẽ còn nhiều hơn, nên không chỉ bảo vệ khi shipper gặp sự cố mà cả quyền lợi của họ với công ty họ làm việc", ông Nhân nói.

Liên đoàn Lao động tỉnh Quảng Ngãi đang có chủ trương thành lập các nghiệp đoàn lao động ở khu vực phi chính thức (shipper, tài xế xe công nghệ...). Đây là việc rất quan trọng để có một tổ chức đứng ra bảo vệ họ khi có vấn đề phát sinh lúc làm việc. 

"Chúng tôi sẽ tập trung phát triển đoàn viên ở khu vực phi chính thức để bảo vệ quyền lợi cho người lao động khi gặp rủi ro lúc làm việc và cả quyền lợi lương, thưởng, bảo hiểm", ông Nhân nói thêm.

Đồng thời, ông Nhân khẳng định những nghiệp đoàn nghề nghiệp này không nhằm mục đích thu đoàn phí người lao động phổ thông mà chủ yếu quản lý được người lao động. Thông qua tổ chức công đoàn đó, mình kịp thời liên kết nắm được tâm tư nguyện vọng và tuyên truyền vận động, hỗ trợ, tập huấn kỹ năng giao tiếp khi làm việc. 

Kịp thời nắm thông tin, liên hệ với các đơn vị, địa phương giải quyết những vụ việc như tấn công shipper, hoặc khách hàng say xỉn có hành vi bạo lực với tài xế xe công nghệ.

Chậm trả tiền 4 ngày còn thách thức, shipper Đà Nẵng đến nhà đòi nợ gây xôn xao trên mạng

Chưa hết xôn xao vì vụ shipper bị đánh chết ở Đà Nẵng, mạng xã hội lại tiếp tục nóng lên với câu chuyện một shipper đến tận nhà chủ đơn hàng đòi tiền vì bị chậm thanh toán suốt 4 ngày còn thách thức.