Tên đất, tên vùng đâu chỉ có nghĩa ngôn từ

Đặt cái tên mới có ý nghĩa bao trùm

* PGS.TS PHẠM XUÂN THẠCH (Trường ĐH KHXH&NV Hà Nội)

Theo tôi, khi đặt tên địa phương mới rất cần tham khảo ý kiến của những người có kiến thức văn hóa lịch sử.

Tôi ủng hộ cách đặt tên chữ bởi cách này gắn với truyền thống của người Việt nên cũng dễ đi vào cảm xúc của người dân hơn. Tên tỉnh đặt theo địa lý, lịch sử, văn hóa có thuận lợi riêng.

Ở Pháp nơi tôi từng du học, dù có truyền thống đặt tên số cho các khu vực hành chính, tên phố nhưng cũng có nhiều tỉnh, nhiều vùng đặt tên theo địa lý.

Tôi chỉ lưu ý khi đặt tên theo cách này cũng cần cân nhắc, có tính toán.

Ví dụ khi sáp nhập ba địa phương vào thành một thì có thể cân nhắc lựa chọn đặt tên mới theo một tên địa phương cũ nhưng cách này có thể gây tâm lý không đồng thuận giữa người của vùng còn tên người của vùng mất tên.

Có thể lựa chọn phương án đặt một cái tên mới có ý nghĩa bao trùm lên cả ba địa phương cũ như cách mà trước đây từng làm. Ví dụ tên Hà Bắc đặt cho vùng sáp nhập hai tỉnh Hà Giang, Bắc Ninh trước đây.

* Nhà văn Y BAN

Tôi nghiêng về phương án đặt tên chữ, sử dụng lại các tên cũ đã thân thương, quen thuộc với người dân, có giá trị văn hóa, lịch sử. Việc sử dụng những cái tên có ý nghĩa về mặt địa lý, văn hóa, lịch sử cũng là một cách để giáo dục về lịch sử, văn hóa của đất nước.

* PGS.TS BÙI HOÀI SƠN (Ủy ban Văn hóa, Giáo dục):

Tên không chỉ để gọi

Việc đặt tên đơn vị xã, phường mới theo cách ghép địa danh gốc với số thứ tự là giải pháp có ưu điểm dễ nhận biết, thuận tiện trong quản lý tạm thời nhưng nếu nhìn ở góc độ dài hạn, có lẽ còn nhiều điểm cần cân nhắc.

Bởi nó thiếu tính đặc trưng và dễ gây cảm giác cơ học, hành chính hóa. Những con số vốn chỉ mang tính phân biệt kỹ thuật, khi gắn với địa danh văn hóa, lịch sử sẽ khiến tên gọi trở nên thiếu chiều sâu và dễ gây nhầm lẫn.

Việc dùng số có thể tạo cảm giác phân cấp hoặc thứ bậc dù không có chủ ý, dễ phát sinh tâm lý so sánh không cần thiết giữa các khu vực.

Ngoài ra, mỗi đơn vị hành chính mới là một không gian sống với cộng đồng cư dân có đặc điểm riêng. Việc đặt tên là cơ hội để thể hiện bản sắc ấy. Một cái tên mang thông điệp rõ ràng, dễ nhớ, gắn với truyền thống hoặc tương lai sẽ góp phần xây dựng tinh thần cộng đồng tốt hơn.

Về lâu dài, nên có kế hoạch đặt lại tên một cách bài bản, có tham vấn chuyên gia, cộng đồng dân cư và phù hợp với quy hoạch phát triển vùng. Tên không chỉ để gọi mà còn để ghi nhớ, gắn bó và phát triển.

* PGS.TS PHẠM VĂN TÌNH (giám đốc Trung tâm Việt Nam học):

Đừng làm mất dấu tích lịch sử

Đã nói đến tên riêng là ta nói tới một "ký hiệu gọi tên" hết sức hệ trọng, thiêng liêng mà cộng đồng cần phải tôn trọng.

Địa danh hành chính là một lĩnh vực có nhiều biến đổi nhất vì nó bị chi phối bởi các nhân tố chính trị, xã hội trong suốt chiều dài lịch sử.

Cùng với tên nước, tên thủ đô, tên các tỉnh, huyện xã, thôn làng, đường phố của ta cũng ít nhiều chịu sự thay đổi bởi các biến cố chính trị, các yêu cầu về quản lý hành chính.

Đặt lại tên riêng là một vấn đề hệ trọng. Đành rằng việc đặt lại tên phải tuân thủ nguyên tắc: đơn giản, có tính hệ thống, dễ quản lý và theo dõi.

Tuy nhiên địa danh hành chính cũng phải có tính lịch sử và văn hóa. Chúng ta không nên "ngang bằng sổ thẳng" mà bỏ qua nguyện vọng, tình cảm, thái độ của cộng đồng sử dụng. Dù thế nào, địa danh nói chung vẫn có tính kế thừa, phản ánh những quan điểm thẩm mỹ, nguyện vọng của cộng đồng.

Mỗi cái tên trên bản đồ địa danh Việt Nam gắn với một sự tích, một chiến công, một điều đáng ghi nhớ... Việc thay đổi nó phải cân nhắc để không làm mất đi dấu tích lịch sử đã "hóa thạch" trong các đơn vị ngôn từ.

Cũng bởi những địa danh đã đi vào tiềm thức, nằm trong trí nhớ mỗi người mà khi nhắc đến ta thấy sự quen thuộc, thân thương và quan trọng là tạo nên cảm hứng với người sử dụng.

Không thể công thức hóa, toán học hóa tên riêng địa lý. Nếu không, rồi ta sẽ thấy sự đơn giản, vội vã, không tính đến nhân tố lịch sử, văn hóa, tâm lý tình cảm của cộng đồng sử dụng là "lợi bất cập hại".