Nitazene dạng bột màu vàng - Ảnh: 908devices.com
Sáng sớm 14-9-2021, ba thanh niên trở về nhà sau một đêm vui chơi. Họ đưa xe vào một bãi đậu yên tĩnh ở thị trấn Abingdon-on-Thames (miền nam nước Anh) để hút heroin mà không biết heroin có pha isotonitazene, chất ma túy cực mạnh thuộc nhóm nitazene.
Peter Haslam và Adrian Davies bị ngưng tim, tử vong ngay tại hiện trường. Michael Parsons may mắn sống sót nhờ kịp thời lấy thuốc naloxone giải độc.
Phát hiện ma túy nitazene trên đường phố năm 2019
Trong những năm 1950, Công ty hóa chất CIBA Aktiengesellschaft của Thụy Sĩ đã tổng hợp nhiều chất trong nhóm nitazene nhằm sử dụng làm thuốc giảm đau thay thế morphine. Nhóm chất nitazene (2-benzyl benzimidazole thuộc nhóm opioid) gồm hơn 20 hợp chất, trong đó có isotonitazene, protonitazene, metonitazene, etonitazene.
Khác với fentanyl, không cơ quan quản lý nào phê duyệt sử dụng nitazene cho mục đích y tế vì hiệu lực của nitazene quá mạnh nên có nguy cơ quá liều. Ban đầu ngoài các nhóm nghiên cứu chuyên ngành, ít ai biết đến nitazene.
Đến năm 2019, ma túy nitazene mới xuất hiện trên đường phố. Các xưởng điều chế bất hợp pháp đã mày mò tham khảo các nghiên cứu dược lý để bào chế các chất tương tự nitazene thành ma túy. Trước đó thỉnh thoảng mới có báo cáo nói về ma túy nitazene như tìm thấy "bột màu nâu" ở Ý năm 1966, phát hiện một phòng điều chế nitazene ở Đức năm 1987, một số ca tử vong liên quan đến nitazene xảy ra ở Matxcơva (Nga) năm 1998, một nhà hóa học Mỹ sản xuất trái phép nitazene để sử dụng cá nhân năm 2003.
Theo bác sĩ y khoa Christopher P. Holstege - giáo sư khoa y học cấp cứu và nhi khoa tại Trường Y khoa Đại học Virginia (Mỹ), kể từ năm 2019 đã có ít nhất sáu công thức điều chế mới liên quan tới nitazene ra đời từ bằng sáng chế gốc và một số công thức khác hoàn toàn mới. Đã có hơn 20 chất biến thể của nitazene được phát hiện.
Trường Y khoa Đại học Texas (Mỹ) ghi nhận nhóm chất nitazene có thể mạnh hơn morphine 800 lần và mạnh hơn fentanyl 40 lần. Tạp chí y học The Lancet (Anh) so sánh nếu xem hiệu lực của ma túy heroin là 1 thì fentanyl gấp 50 lần heroin trong khi isotonitazene và etonitazene (hai chất trong nhóm nitazene) mạnh lần lượt gấp 250 lần và 500 lần. Với hiệu lực mạnh như vậy, chỉ cần hàm lượng nhỏ nitazene cũng có thể "chầu ông bà".
Tại Anh, làn sóng tử vong liên quan đến các chất giảm đau tổng hợp nhóm opioid gần nhất xuất hiện ở vùng West Midlands vào tháng 6-2023 khi bọn buôn ma túy pha trộn nitazene với heroin để tăng độ phê. Hai tháng sau, chỉ riêng tại Birmingham đã có 21 ca tử vong do nitazene.
Do nitazene và một số ma túy tổng hợp khác lúc nào cũng sẵn có nên vào tháng 8-2024, Cơ quan Phòng chống tội phạm quốc gia Anh phải cảnh báo: "Chưa bao giờ sử dụng ma túy lại nguy hiểm đến mức như thời điểm bây giờ". Tương tự hai nạn nhân Haslam và Davies nêu trên, nhiều người sử dụng heroin không biết heroin pha trộn nitazene, chính vì vậy nguy cơ tử vong do quá liều tăng đáng kể.
Do hiệu lực quá mạnh của nitazene, các triệu chứng phát triển nhanh đến mức nạn nhân tử vong trước khi được chăm sóc y tế. Thuốc giải độc naloxone (thường gọi là Narcan hay Kloxxado) có hiệu quả để giải độc khi quá liều do nitazene nhưng phải dùng nhiều liều naloxone trong khi người quá liều fentanyl chỉ cần dùng một liều naloxone là đủ.
Theo thống kê chính thức, từ tháng 6-2023 đến 1-2025 đã có hơn 400 ca tử vong cùng nhiều ca quá liều chưa đến mức tử vong liên quan đến nitazene ở Anh. Số liệu này có thể còn thấp do các báo cáo pháp y và độc chất học vẫn chưa thu thập thông tin đầy đủ.
Nitazene dạng viên đã xuất hiện trên đường phố nước Úc - Ảnh: cảnh sát Úc
Chuỗi cung ứng các chất nitazene
Tương tự như fentanyl bất hợp pháp, có thể sản xuất nitazene ở bất kỳ nơi nào bằng cách sử dụng các tiền chất lưỡng dụng vốn có sẵn phổ biến và được bán hợp pháp.
Theo TS Philip A. Berry - giảng viên cao cấp thỉnh giảng tại khoa nghiên cứu chiến tranh thuộc Đại học King's College London (Anh), nitazene chủ yếu được buôn lậu sang Anh và châu Âu thông qua mạng lưới bưu kiện và phát chuyển nhanh. Do nitazene có hiệu lực cao nên không cần vận chuyển số lượng lớn, vì vậy rất khó phát hiện. Bọn buôn lậu có thể giấu nitazene trong hàng hóa hợp pháp như thức ăn cho chó.
Nitazene được quảng bá công khai trên mạng Internet, mạng xã hội và các nền tảng phát nhạc trực tuyến. Điều này có nghĩa là bọn buôn ma túy không cần bắt tay với thế giới ngầm để có nguồn cung ứng ma túy mà chỉ cần nhấp chuột, hàng sẽ được giao tới tận nhà. TS Philip A. Berry ghi nhận vào tháng 2-2024, một trang thương mại điện tử có trụ sở ở Trung Quốc đã hiển thị đến 85 quảng cáo về nitazene.
Vào tháng 3-2024, hai người bán hàng có trụ sở ở Trung Quốc đã rao trên trang web chợ đen bán 1kg nitazene với giá từ 10.000-17.000 euro (từ 12.000-20.000 bảng Anh). Cùng thời gian đó, 1kg heroin giá sỉ tại Anh đắt tiền hơn, có giá từ 23.000-26.000 bảng Anh. Do nitazene rẻ tiền và dễ mua nên người mua đi bán lại ở Anh ưa chuộng hơn các loại ma túy khác.
Mặc dù có thể ép thành viên nén nhưng nitazene được sử dụng chủ yếu để pha trộn với heroin có độ tinh khiết thấp. Nitazene còn được phát hiện trong các loại thuốc giảm đau giả nhóm opioid. Cái chết vào tháng 7-2023 của sinh viên người Anh Alex Harpum (23 tuổi) chuẩn bị trở thành ca sĩ opera là lời nhắc nhở đau thương về mối nguy hiểm khi mua trên mạng dược phẩm giả bị pha trộn nitazene.
Dù nguồn cung cấp nitazene ở Anh được đánh giá là thấp, vẫn có nhiều băng nhóm tội phạm có tổ chức quy mô nhỏ nhập khẩu nitazene để tăng mức độ phê cho heroin và mua đi bán lại ở cấp quận. Một số nhóm lớn hơn cũng tham gia phân phối nitazene. Vào tháng
10-2023, cảnh sát và lực lượng biên phòng Anh đã đột kích một cơ sở chế biến ma túy ở bắc London, thu giữ 150.000 viên nitazene, một máy ép thuốc, một khẩu súng, hơn 60.000 bảng Anh tiền mặt và 8.000 bảng Anh tiền điện tử. Đây là vụ bắt giữ thuốc giảm đau nhóm opioid lớn nhất ở Anh. 11 người bị bắt giữ.
Bọn tội phạm ở Anh còn sử dụng các trang web chợ đen để xuất khẩu nitazene ra nước ngoài. Vào tháng 10-2023, cảnh sát Úc đã phát hiện nitazene trong 22 gói hàng gửi từ Anh sang qua đường bưu điện. Thậm chí bọn tội phạm Anh còn buôn lậu dược phẩm giả chứa nitazene sang Ireland và Na Uy.
Hiện nay tình hình sử dụng nitazene đã được phát hiện trên toàn thế giới. Ở châu Âu, ngoài Anh còn có Ireland, Estonia, Latvia. Tại Mỹ, nitazene xuất hiện lần đầu tiên vào năm 2019 ở vùng Trung Tây dưới dạng bột màu trắng tương tự như cocaine. Sau đó nitazene xuất hiện trên đường phố Washington, D.C. dưới dạng bột màu vàng, màu nâu và màu trắng.
Từ năm 2022, Cơ quan Phòng chống ma túy Mỹ (DEA) đã tìm thấy nhiều loại nitazene khác ở dạng bột và dạng viên màu xanh. Nitazene còn được pha trộn với heroin và fentanyl đồng thời được sản xuất như thuốc giảm đau oxycodone giả.
Vào đầu tháng 5-2025, Úc đã ban hành cảnh báo khẩn cấp cho các bác sĩ do các vụ phát hiện thuốc giảm đau giả gia tăng. Theo cảnh sát liên bang Úc, từ tháng 1-2024 đến 3-2025 có tám lô hàng nhập khẩu nitazene được phát hiện ở biên giới Úc. Chúng có nguồn gốc từ Anh, Canada và Hong Kong (Trung Quốc). Hầu hết được nhập khẩu qua đường bưu điện. Ngoài ra từ tháng 4-2024 đến 2-2025, cảnh sát Úc còn thu giữ nhiều loại thuốc oxycodone giả có chứa nitazene.
Hiện nay các nhà nghiên cứu ít có thông tin về phản ứng của cơ thể con người đối với nitazene vì nó chưa từng qua thử nghiệm lâm sàng. Để xác định nitazene trong các mẫu độc chất học cần phải có xét nghiệm chuyên biệt trong phòng thí nghiệm chứ dùng que thử không cho kết quả chắc chắn.
Mặc dù DEA đã đưa nitazene vào danh mục 1 theo Luật Về các chất bị kiểm soát (không được sử dụng vào mục đích y tế và có nguy cơ cao bị lạm dụng) và nitazene được xác định là ma túy ở nhiều quốc gia nhưng không ít bác sĩ vẫn không biết đến sát thủ ma túy cực độc này.
BÌNH LUẬN HAY