Nguồn: CNN - Dữ liệu: TÂM DƯƠNG - Đồ họa: N.KH.
Khi Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu phát biểu vào sáng 22-6 từ văn phòng của mình, thay vì sử dụng tiếng Hebrew thì ông đã dùng tiếng Anh và dành nhiều lời khen ngợi cho Tổng thống Donald Trump sau khi Mỹ ném bom các cơ sở hạt nhân ở Iran.
Ông Netanyahu nhấn mạnh việc quyết định tham gia cuộc chiến của Israel chống lại Iran của ông Trump "sẽ thay đổi lịch sử". Tuy nhiên, liệu lịch sử sẽ thay đổi theo hướng nào đang làm các quốc gia khác ở khu vực Trung Đông nín thở.
Đây có phải là dấu hiệu bắt đầu hồi kết của cuộc xung đột Israel - Iran đang bước qua tuần thứ hai hay là sự khởi đầu của một giai đoạn thậm chí còn thảm khốc hơn nữa?
Iran đã chuẩn bị cho xung đột kéo dài
Trước hết, vẫn còn quá sớm để đánh giá chính xác kết quả tác hại của việc không kích các cơ sở hạt nhân Iran tại Fordow, Natanz và Isfahan, dù Tổng thống Trump tuyên bố các cơ sở hạt nhân đã bị "phá hủy hoàn toàn" bởi các cuộc tấn công bằng bom phá boongke và tên lửa Tomahawk.
Phía Iran cho rằng một số cơ sở và kho dự trữ uranium đã được sơ tán trước đó và thiệt hại đối với cơ sở hạt nhân ngầm nằm trong lòng núi Fordow "chỉ xảy ra trên mặt đất và có thể phục hồi".
Mức độ thiệt hại thực sự và tác động lâu dài của việc tấn công đối với năng lực hạt nhân của Iran sẽ trở nên rõ ràng hơn theo thời gian. Thông tin ban đầu từ Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) sau cuộc tấn công của Mỹ cũng khiến cộng đồng quốc tế nhẹ nhõm khi khẳng định "không có sự gia tăng mức độ bức xạ bên ngoài địa điểm". Nói cách khác, một thảm họa hạt nhân đối với môi trường đã may mắn không xảy ra.
Về mặt chiến lược, việc Mỹ ném bom các cơ sở hạt nhân của Iran sẽ không phải là một sự kiện đơn lẻ mang tính quyết định có thể buộc Iran ngồi vào bàn đàm phán về chương trình hạt nhân và hòa bình sẽ quay trở lại Trung Đông như ông Trump hy vọng. Tổ chức Năng lượng nguyên tử của Iran đã tuyên bố rằng công việc của họ sẽ không bị dừng lại.
Điều này cũng dễ hiểu khi các nhà lãnh đạo cứng rắn của Iran đã chuẩn bị cho một cuộc xung đột kéo dài. Trước bối cảnh các nhà lãnh đạo quân sự và chính trị liên tục bị hạ sát bởi Israel, lãnh tụ tối cao của Iran, đại giáo chủ Khamenei, đã lựa chọn người kế nhiệm phòng hờ trường hợp bị ám sát. Điều này đảm bảo di sản và đường lối của ông, mà phương Tây cho là bảo thủ và cực đoan, không bị thay đổi.
Nhà phân tích David Miller của Đài CNN cho rằng "gần như không thể" tưởng tượng rằng lãnh tụ tối cao Khamenei, "người có mục tiêu về cơ bản là bảo tồn cuộc cách mạng và truyền lại cho một trong những người kế nhiệm", lại có thể không làm gì cả. Có lẽ trong 48 giờ tới sẽ là thời điểm quan trọng mà các nhà lãnh đạo Iran sẽ quyết định phản kích thế nào.
"Sau cuộc tấn công của Mỹ vào cơ sở hạt nhân Fordow, giờ đến lượt chúng ta" - Hossein Shariatmadari, tổng biên tập tờ báo cứng rắn Kayhan của Iran, cảnh báo. Còn Abbas Araghchi, bộ trưởng ngoại giao Iran, nói trong một bài đăng trên mạng xã hội rằng Iran có quyền hợp pháp để đáp trả các cuộc tấn công của Mỹ vào các cơ sở hạt nhân của mình và cảnh báo rằng "Iran dành mọi lựa chọn để bảo vệ chủ quyền, lợi ích và người dân của mình".
Lực lượng cứu hộ giúp đỡ một người phụ nữ rời khỏi một tòa nhà đổ nát ở Tel Aviv sau đòn trả đũa của Iran ngày 22-6 - Ảnh: REUTERS
Tránh sa lầy vào cuộc chiến tổng lực
Về mặt địa chính trị, Trung Đông vốn đã là một khu vực đầy bất ổn. Bây giờ, sau các cuộc tấn công của Mỹ vào các cơ sở hạt nhân của Iran, khu vực này có thể bất ổn hơn nữa, dẫn đến những kết quả không thể đoán trước hoặc khủng hoảng nhân đạo mới.
Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng Iran hiện tại không có nhiều lựa chọn trong việc trả đũa Mỹ. Về mặt thống kê, nếu họ trả đũa Mỹ ở phạm vi đủ lớn, họ có thể phải đối mặt với một cuộc chiến tranh với một siêu cường quân sự. Điều này đã dẫn đến sự sụp đổ của cả chính thể như trường hợp của chính quyền Saddam Hussein ở Iraq và Taliban ở Afghanistan trước đây.
Tuy nhiên, đổi lại nước Mỹ cũng bị sa lầy ở các chiến trường này. Có lẽ đây cũng không phải là một sự lựa chọn của chính quyền Tổng thống Trump, bởi vì ông thường xuyên chỉ trích chính sách đối với Afghanistan của những người tiền nhiệm. Cả hai bên có thể đang cân nhắc về các bước kế tiếp, tránh "sa lầy" vào một cuộc chiến tổng lực.
Song, ngoài các biện pháp ngoại giao, Iran có thể thúc đẩy "trục kháng chiến" trả đũa Mỹ bao gồm các lực lượng đồng minh của Iran trong khu vực như Hezbollah ở Lebanon, Hamas ở Gaza và Houthi ở Yemen. Mặc dù họ đã bị suy yếu đáng kể, nhưng các nhóm này vẫn có khả năng gây ra một số gián đoạn đáng kể đối với các hoạt động hàng hải trong khu vực.
Một kịch bản mà các nhà chính trị cứng rắn Iran ưa chuộng là đóng eo biển Hormuz nằm ngay vịnh Ba Tư - nơi khoảng 20% lượng dầu được giao dịch trên toàn cầu đi qua. Bất kỳ sự gián đoạn nào ở đó đều có thể khiến giá dầu tăng vọt trên toàn thế giới và ảnh hưởng đến lạm phát ở Mỹ. Tất nhiên kịch bản này cũng gây nguy hại tới nền kinh tế Iran, vốn dựa vào xuất khẩu năng lượng.
Một kịch bản xung đột khác có thể có chính là các căn cứ, đại sứ quán hoặc quân nhân Mỹ ở các quốc gia như Iraq, Kuwait, Bahrain, Qatar và UAE có thể bị tấn công. Iran đã tuyên bố rõ ràng rằng "mọi công dân hoặc quân nhân Mỹ trong khu vực hiện đều là mục tiêu".
Giữa lời đe dọa và thực tế thực hiện vẫn còn khoảng cách, nhưng cũng đáng cảnh báo khi các căn cứ quân sự của Mỹ ở Qatar, UAE, Ả Rập Saudi, Bahrain hiện đều nằm trong tầm bắn của tên lửa hoặc tầm hoạt động máy bay không người lái tự sát Shahed của Iran.
Một nghịch lý khác của việc Mỹ muốn tấn công cơ sở hạt nhân Iran để loại trừ chương trình hạt nhân của nước này, nhưng lại có thể khuyến khích nước này tăng tốc chương trình phát triển vũ khí hạt nhân.
Không chỉ Iran mà một số quốc gia khác trên thế giới càng tin rằng nếu họ thành công trong việc sở hữu vũ khí hạt nhân thì các quốc gia sẽ e ngại tấn công họ hơn. Trường hợp của Triều Tiên luôn là một ví dụ mà nhiều quốc gia khác phải xem xét.
Sự chênh lệch về sức mạnh giữa Iran với Mỹ - Israel hiện nay khiến Tehran phải cân nhắc về cách phản ứng, song chắc chắn họ sẽ phải bắt bên kia trả giá theo một cách nào đó. Chủ nghĩa hiện thực trong quan hệ quốc tế luôn đầy bạo lực và tàn nhẫn, khi luật pháp quốc tế không được thượng tôn.
Iran, Israel không kích nhau dữ dội
Theo truyền thông nhà nước Iran, ngày 22-6, ngay sau khi bị Mỹ tấn công, Tehran đã đáp trả bằng cách tấn công tên lửa vào nhiều mục tiêu ở Israel. Những địa điểm bị Iran nhắm tới bao gồm sân bay quốc tế Ben Gurion, căn cứ hậu cần và nhiều trung tâm chỉ huy quân sự. Ít nhất 10 địa điểm bị ghi nhận trúng tên lửa Iran, trong đó có một số tòa nhà dân sự, khiến khoảng 20 người bị thương.
Israel nhanh chóng đáp trả. Người phát ngôn quân đội Israel (IDF) cho biết lực lượng này đã thực hiện hàng chục cuộc tấn công vào Iran trong ngày 22-6, nhắm vào nhiều mục tiêu quân sự ở các thành phố Isfahan, Bushehr, Ahvaz và Yazd.
Người này tuyên bố cuộc tấn công ở Yazd đã đánh trúng một kho chứa tên lửa đạn đạo Khorramshahr. Các cuộc tấn công ở Isfahan, Bushehr và Ahvaz cũng nhắm vào các hệ thống phóng tên lửa, cơ sở sản xuất khí tài phòng không và một kho chứa máy bay không người lái (drone). Phía Iran hiện đã xác nhận các cuộc tấn công của Israel vào Yazd và Bushehr.
NGỌC ĐỨC
BÌNH LUẬN HAY