Các nước trong khu vực đã giảm tỉ lệ người hút thuốc lá như thế nào?

Ngày 8-5, Quỹ phòng chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) tổ chức hội thảo chia sẻ thông tin về hoạt động phòng, chống tác hại của thuốc lá.

Tăng thuế giúp giảm tỉ lệ hút thuốc lá

Chia sẻ tại hội thảo ThS Phan Thị Hải, phó giám đốc Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá khẳng định thuế là giải pháp hữu hiệu vừa đạt mục tiêu kép về giảm tỉ lệ sử dụng, giảm bệnh tật và tử vong, đồng thời giúp tăng cho ngân sách nhà nước.

Nghiên cứu của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), tăng thuế và giá thuốc lá là giải pháp quan trọng, đóng góp khoảng 60% hiệu quả trong việc giảm tỉ lệ sử dụng thuốc lá. WHO ước tính khi tăng thuế để giá tăng 10% thì sẽ giảm tiêu dùng khoảng 4-5%. Đặc biệt, có thể giảm tới 10% hoặc hơn ở trẻ em và người nghèo.

Theo kinh nghiệm quốc tế, sản lượng thuốc lá không thể giảm nhanh chóng trong thời gian ngắn.

Đơn cử như tại Thái Lan, từ năm 1993 - 2017 đã thực hiện 11 lần tăng thuế (trung bình 2 năm tăng một lần) từ mức thuế 55% lên 90% trên giá bán buôn (tương đương với việc tăng từ 120% lên 700% nếu tính trên giá xuất xưởng như cách tính thuế của Việt Nam).

Đến năm 2018, Thái Lan chuyển sang áp dụng hệ thống thuế hỗn hợp với các mức thuế suất được phân theo hai nhóm.

Việc đánh thuế thuốc lá cao và tăng thuế liên tục đã đem lại những kết quả rất tích cực, tỉ lệ hút thuốc lá của người trưởng thành trong toàn quốc đã giảm từ 32% (năm 1991) xuống còn 17,4% (năm 2021). Đồng thời tăng thu ngân sách từ thuế thuốc lá của Thái Lan gấp hơn 4 lần, từ 500 triệu USD (năm 1993) lên 2,1 tỉ USD (năm 2021).

Còn tại Philippines đang áp dụng thuế tuyệt đối, thực hiện cải cách thuế tiêu thụ đặc biệt từ năm 2012, thuế tăng hằng năm đạt mức 65 peso/bao (~1 USD/bao) vào năm 2023. Kết quả doanh thu thuế tăng từ 680 triệu USD (năm 2012) lên 2,9 tỉ USD (năm 2022). Tỉ lệ hút thuốc giảm từ 27% (năm 2009) xuống 19,5% (năm 2021).

Kinh nghiệm cho Việt Nam tăng thuế thuốc lá

Theo bà Hải, mỗi bao thuốc giá bán lẻ 10.000 đồng thì giá xuất xưởng chỉ khoảng 3.900 đồng. Việc tăng thuế từ 70% lên 75% giá xuất xưởng chỉ làm giá tăng 220 đồng. Người bán lẻ có thể cùng tăng giá và sẽ chỉ làm giá tăng lên khoảng 300 đồng = 3%.

Tuy nhiên lạm phát trung bình là 4% và thu nhập tăng trung bình là 5%. Vì vậy việc tăng thuế có tác động, nhưng rất ít tới tiêu dùng trong các năm đó.

Từ năm 2019 đến nay Việt Nam đang áp dụng tính thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) theo tỉ lệ là 75% và giá tính thuế là giá xuất xưởng. Tỉ lệ thuế thuốc lá tính theo giá bán lẻ chỉ chiếm 36%, thấp hơn nhiều so với trung bình của các quốc gia có thu nhập trung bình là 59%, chỉ bằng 1/2 của hầu hết các nước ASEAN (Thái Lan 78,6%, Singapore 67,1%, Indonesia 62,3%).

So với các nước trong khu vực ASEAN thì Việt Nam cũng ở mức thuế rất thấp, thuế tính trên giá bán lẻ thuốc lá thấp hơn nhiều quốc gia như: Thái Lan 78,6%, Phillipines 71,3% và Singapore 67,5%.

Điều này khiến giá thuốc lá tại Việt Nam vẫn thuộc hàng rẻ nhất Đông Nam Á. Hiện trên thị trường có tới 40 nhãn hiệu thuốc lá có giá bán lẻ dưới 10.000 đồng/bao 20 điếu, có nhiều nhãn hiệu chỉ có mức giá 7.000 - 8.000 đồng/bao 20 điếu. Với mức giá thuốc lá bán lẻ thấp như vậy, thuốc lá rất dễ tiếp cận với người có thu nhập thấp và người mới hút, kể cả trẻ em và trẻ vị thành niên.

Theo khuyến nghị của WHO, để đạt được các mục tiêu của Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030, Việt Nam cần áp dụng phương án tăng thuế mạnh hơn so với các phương án của Bộ Tài chính. Cụ thể, WHO và Bộ Y tế đề xuất áp dụng thuế tuyệt đối theo lộ trình để đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030 và giữ nguyên mức thuế tỉ lệ 75% hiện nay.

Giá thuốc lá rẻ, mỗi năm người Việt chi 49.000 tỉ đồng để 'mua bệnh vào người'

Với hơn 15 triệu người hút thuốc, Việt Nam nằm trong số các quốc gia có số lượng người hút thuốc cao nhất thế giới. Mỗi năm người Việt chi khoảng 49.000 tỉ đồng mua thuốc lá.