Ngày 5-3, bà Vũ Thị Xuân Tú - con gái nhà điêu khắc Vũ Thị Xuân Trường - cho biết đã nhận được thông báo của Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ngãi đưa vụ án "tranh chấp quyền sở hữu trí tuệ" liên quan đến tác giả tượng đài Khởi nghĩa Ba Tơ ra xét xử vào ngày 6-3.

Điêu khắc gia Vũ Xuân Trường sáng tác tượng đài Khởi nghĩa Ba Tơ?

Bà Tú cho biết năm 1982 mẹ bà là nhà điêu khắc Vũ Thị Xuân Trường đã tham gia cuộc thi "Tượng đài Khởi nghĩa Ba Tơ" do tỉnh Nghĩa Bình tổ chức (nay là tỉnh Quảng Ngãi và Bình Định) nhằm chuẩn bị cho kỷ niệm 40 năm Khởi nghĩa Ba Tơ.

Ngày 15-3-1982 bức tượng do mẹ bà sáng tác đã được chọn trong 10 bức tượng dự thi và được Hội đồng Mỹ thuật quốc gia duyệt.

Ngày 1-10-1982, Sở Văn hóa Thông tin tỉnh Nghĩa Bình ra quyết định "Đồng ý cho bà Vũ Xuân Trường - cán bộ điêu khắc Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Nghĩa Bình phóng lớn phác thảo tượng đài Khởi nghĩa Ba Tơ từ 0,6m lên 1,2m".

Tuy vậy, năm 1984 không hiểu vì lý do gì, Sở Văn hóa Thông tin tỉnh Nghĩa Bình đã mời ông Trần Tía từ Trường Mỹ thuật Hà Nội thực hiện phóng tượng thay vì mẹ mình.

"Quá trình phóng tác tượng đài Khởi nghĩa Ba Tơ, dù có những điểm mẹ tôi không đồng ý. Nhưng vì là nghệ sĩ với nhau và Khởi nghĩa Ba Tơ có ý nghĩa lịch sử lớn nên mẹ tôi không muốn tranh cãi với bác Tía về những điểm chưa đúng với tạo tác bức tượng ban đầu của mẹ", bà Tú nói.

Theo bà Tú, mẹ bà hiển nhiên là tác giả tượng đài Khởi nghĩa Ba Tơ. 

Vậy nên ngày 2-2-2009 để chuẩn bị cho kỷ niệm 65 năm Khởi nghĩa Ba Tơ, một đoàn cán bộ của Huyện ủy Ba Tơ và Sở Văn hóa Thông tin tỉnh Quảng Ngãi đến tận nhà điêu khắc gia Vũ Thị Xuân Trường để xin ý kiến tác giả ủy quyền cho đơn cải tạo bức tượng (chuyển từ chất liệu bê tông sang đá với kích thước lớn hơn).

"Thấy mọi người tôn trọng tác giả và đây là việc tốt nên mẹ tôi đã viết giấy ủy quyền. Trong văn bản này có nhấn mạnh việc thi công phải đúng với tinh thần tượng mẫu phác thảo của mẹ tôi. Họ còn hứa sẽ để mẹ tôi giám sát thi công tượng đài mới bằng đá", bà Tú nói.

Việc thi công diễn ra, điêu khắc gia Vũ Xuân Trường chỉ hay thông tin qua báo đài. Bà Trường nhiều lần điện thoại, gửi thư yêu cầu làm rõ. 

"Trong văn bản trả lời Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quảng Ngãi cho rằng mẹ tôi đã bán quyền tác giả tượng Khởi nghĩa Ba Tơ cho Sở Văn hóa Thông tin với giá 30.000 đồng, nên không còn quyền tác giả của bức tượng nữa. Mà tác giả là ông Trần Tía", bà Tú nói.

Bức xúc khi sự thật bị "đổi trắng thay đen", nhà điêu khắc Xuân Trường yêu cầu cung cấp văn bản việc bán quyền tác giả của bức tượng. Mãi đến năm 2013 bà Trường qua đời, vẫn không đơn vị nào chứng minh được bà đã bán niềm tự hào lớn nhất cuộc đời điêu khắc của mình.

"Tượng Khởi nghĩa Ba Tơ là niềm tự hào lớn nhất trong cuộc đời sáng tác của mẹ tôi. Không có một nghệ sĩ nào lại đi bán đứa con tinh thần của mình. Ngoài việc làm con của mẹ, tôi cũng là một họa sĩ nên hiểu rõ điều ấy. Nên khi mẹ mất, tôi tiếp tục theo đuổi vụ việc để tìm lại tên cho mẹ mình", bà Tú nói.

Ròng rã "tìm lại tên cho mẹ"

Để chứng minh mẹ là tác giả tượng đài Khởi nghĩa Ba Tơ, bà Tú đưa hàng loạt giấy tờ liên quan, như: Ngày 15-3-1982 cuộc họp của Hội đồng Mỹ thuật quốc gia công nhận điêu khắc gia Xuân Trường là tác giả tượng đài Khởi nghĩa Ba Tơ.

Nhiều văn bản khác của Sở Văn hóa Thông tin tỉnh Nghĩa Bình cũng nhắc đến bà Xuân Trường với tư cách tác giả của tượng đài. 

Thậm chí trong biên bản Hội nghị xét duyệt phác thảo mẫu nhà và mẫu tượng đài Khởi nghĩa Ba Tơ ngày 18-2-1984, ông Đỗ Quang Thắng - bí thư Tỉnh ủy Nghĩa Bình - kết luận "Mẫu tượng đài của cô Vũ Xuân Trường đã thể hiện quan điểm tư tưởng của Đảng, gợi cảm tốt".

Nói về thông tin ông Trần Tía được cho là tác giả tượng đài Khởi nghĩa Ba Tơ, bà Tú cho rằng trong cuốn kỷ yếu Mỹ thuật Việt Nam, nhà điêu khắc Trần Tía được liệt kê rất nhiều tác phẩm, nhưng một tượng đài nổi tiếng như Khởi nghĩa Ba Tơ lại không được ông Tía liệt kê.

"Bác Tía và mẹ tôi đều là nhà điêu khắc nên chẳng lạ gì nhau. Bác Tía cũng mất từ năm 1993 nên không ai đối chứng. Nếu còn sống, với sự tự trọng của mình, bác Tía không đời nào nhận vơ mình là tác giả tượng đài Khởi nghĩa Ba Tơ đâu", bà Tú nói.

Bà Tú làm đơn khởi kiện từ năm 2019, Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ngãi đã hai lần hòa giải, nhưng cả hai lần bên bị khởi kiện đều không có mặt. Điều ấy khiến bà rất buồn.

Sau 6 năm, vụ án được thông báo xét xử, bà Tú bảo vừa mừng, vừa buồn. Bởi phiên xử diễn ra chỉ cách lễ kỷ niệm 80 năm Khởi nghĩa Ba Tơ đúng một tuần.

"Sáng nay tôi đi ngang quảng trường Phạm Văn Đồng, thấy tỉnh Quảng Ngãi đang dựng sân khấu chuẩn bị lễ kỷ niệm cuộc Khởi nghĩa Ba Tơ. Tôi thật sự rất buồn khi phải tham gia phiên tòa vào lúc này. 

Thật sự chuyện này quá nhỏ so với ý nghĩa lịch sử to lớn của cuộc khởi nghĩa. Tôi chỉ muốn tìm lại tên tác giả cho mẹ mình, nếu các bên tôn trọng sự thật, sẽ chẳng có vụ kiện nào diễn ra cả", bà Tú nói.

Con gái Phú Quang: 'Đòi tiền tác quyền như đi đòi nợ thuê'

Sau khi được thừa hưởng di sản âm nhạc của cha là nhạc sĩ Phú Quang, nghệ sĩ Trinh Hương mới thấm thía chuyện ‘đòi tiền tác quyền như đi đòi nợ thuê’, mệt mỏi, ức chế không biết bao nhiêu mà kể...